Paradigma’s zijn de raamwerken waardoor we de wereld begrijpen; ze vormen onze percepties en gedragingen. Bij veranderingsprocessen is het vaak nodig om bestaande paradigma’s uit te dagen en te verschuiven naar nieuwe manieren van denken. Metaforen spelen hierbij een cruciale rol. Ze kunnen complexe ideeën vereenvoudigen, nieuwe perspectieven bieden en emotionele resonantie creëren. Een goed gekozen metafoor maakt het mogelijk om abstracte veranderconcepten te vertalen naar concrete en begrijpelijke beelden.

Hoe metaforen te gebruiken in veranderprocessen:

• Verheldering en begrip: Metaforen kunnen helpen om complexe veranderingen te verhelderen en begrijpelijker te maken. Door een verandering te vergelijken met een bekend concept of proces, wordt het gemakkelijker voor mensen om de noodzaak en de richting van de verandering te begrijpen.
• Emotionele connectie: Verandering gaat niet alleen over logica en feiten; emoties spelen een cruciale rol. Een krachtige metafoor kan mensen raken op een emotioneel niveau, waardoor ze meer betrokken en gemotiveerd raken om deel te nemen aan het veranderingsproces.
• Weerstand overwinnen: Weerstand tegen verandering is een veelvoorkomend obstakel. Metaforen kunnen helpen deze weerstand te verminderen door een positief en aantrekkelijk beeld van de toekomst te schetsen, waardoor de angst voor het onbekende afneemt.
• Creatief denken stimuleren: Door het gebruik van metaforen worden mensen aangemoedigd om buiten de gebaande paden te denken. Dit kan leiden tot innovatieve oplossingen voor problemen die tijdens het veranderingsproces ontstaan.

Een voorbeeld van een paradigma verschuiving is de digitale transformatie in de bibliotheeksector. Traditioneel gezien als plekken om fysieke boeken te lenen, vereiste de opkomst van digitale technologieën dat bibliotheken hun aanbod uitbreidden naar online diensten. De metafoor ‘de bibliotheek als informatiehub‘ werd ingezet om deze transformatie te verduidelijken en te ondersteunen. Deze benadering hielp zowel medewerkers als gebruikers de nieuwe, uitgebreide rol van bibliotheken als centra voor toegang tot een breed scala aan informatiebronnen, zowel digitaal als fysiek, te begrijpen en te omarmen. Door deze metafoor succesvol toe te passen, konden bibliotheken de overgang naar een digitaal tijdperk maken, waarbij ze online catalogi, digitale leenmogelijkheden en virtuele diensten ontwikkelden. Dit voorbeeld laat zien hoe een goed gekozen metafoor kan helpen bij het navigeren en realiseren van complexe veranderprocessen.

Een ander voorbeeld is de digitale transformatie van de gezondheidszorg waar een paradigmaverschuiving plaatsvindt van traditionele systemen naar geïntegreerde digitale oplossingen. Deze verandering vereist een nieuwe manier van denken over de onderlinge verbindingen en samenwerking binnen het zorgsysteem. Om deze transformatie te faciliteren, wordt vaak de metafoor van het ecosysteem gebruikt: ‘het zorgsysteem als ecosysteem‘. Deze benadrukt hoe diverse actoren in de gezondheidszorg – zoals ziekenhuizen, artsen, patiënten en overheidsinstanties – samenwerken binnen een digitaal netwerk, vergelijkbaar met de interacties binnen een natuurlijk ecosysteem. Dit inzicht helpt of kan helpen bij het vormgeven van een samenhangende digitale gezondheidsomgeving die de patiëntenzorg verbetert.

Zelf gebruik ik in mijn lezingen en colleges vaak het schilderij ‘Halt of a wagon train‘ van Winslow Homer als metafoor om te illustreren dat in de digitale transformatie een leider een gids op onbekend terrein is.

De juiste metafoor kan een krachtig hulpmiddel zijn in veranderingsprocessen, mits zorgvuldig gekozen en toegepast. Het is belangrijk om metaforen te selecteren die resoneren met de doelgroep en die passen bij de culturele en organisatorische context. Verder is het essentieel om consistent te zijn in het gebruik van de metafoor gedurende het hele veranderingsproces, van communicatie tot implementatie.

Dat teveel verschillende metaforen door elkaar gebruiken ook tegen je kan werken, laten Niels van der Laan en Jeroen Woe goed zien in dit fragment van het tv-programma ‘Even Tot Hier’:

Ik zou dan ook aanraden om in de beginfase van een veranderingsproces tijd te besteden aan het identificeren en ontwikkelen van een sterke metafoor. Betrek belanghebbenden bij dit proces om ervoor te zorgen dat de metafoor breed gedragen wordt. Wees ook voorbereid om de metafoor aan te passen of te verfijnen naarmate het veranderingsproces vordert, om ervoor te zorgen dat het relevant en effectief blijft.

De perfecte metafoor kan de weg naar verandering niet alleen vereenvoudigen, maar ook verrijken, waardoor een proces dat vaak als moeilijk en stressvol wordt ervaren, een geweldige reis wordt die mensen willen ondernemen. En ja, ook dat is weer een metafoor 😉

Bronnen:

• Jan Bomerez: Door de bomen het bos zien
• Johan Verstraeten: De noodzaak van een tweede taal voor vernieuwing
• Gareth Morgan: Metaforen voor organisaties
• Nancy Duarte: Finding the Right Metaphor for Your Presentation
• Christian Burgers: Een goede metafoor is zowel creatief als duidelijk
• Sara Coene: Wat veranderleiders kunnen leren van olifanten en andere metaforen