De eerste betreft een aflevering van de podcast ‘Democratie in uitvoering‘ waarin Marije van den Berg in gesprek gaat met psychiater Floortje Scheepers over modellen, mensen en de overeenkomsten tussen haar ziekenhuis en een gemeente. Ze gaat daarbij in op de vraag waarom het zo belangrijk is dat alle mensen verschillend zijn en verwijst naar bovenstaande uitspraak van Charles Darwin. In haar boek ‘Mensen zijn ingewikkeld‘ – een pleidooi voor acceptatie van de werkelijkheid en het loslaten van modeldenken – schrijft ze daarover het volgende:

“In de geschiedenis van de aarde is de algehele leefomgeving continu veranderd. Een meteorietinslag die de temperatuur drastisch beïnvloedde, natuurrampen, epidemieën en plagen, oorlogen, milieuvervuiling – ze hebben grote impact gehad op de ontwikkeling van het leven. Als het aanpassingsvermogen van een soort te gering is om een grote verandering te overwinnen, sterft die soort uit. Zo zijn de dinosauriërs, de sabeltandtijger en de moerasslak uitgestorven door veranderde omstandigheden. De sleutel tot evolutionair succes is dan ook om eigenschappen te versterken die passen bij de huidige omstandigheden maar tegelijk (in elk geval bij een paar individuen) reserve-eigenschappen te behouden, die hoewel ze momenteel zinloos of zelfs disfunctioneel lijken, van pas kunnen komen als de omstandigheden wijzigen. Een soort heeft, anders gezegd, veel baat bij variatie.”

De tweede podcast betreft een aflevering van ‘Chaos in de orde‘ waarin Rachel Levi in gesprek gaat met zoöloog, psycholoog en organisatiekundige Eric de Blok over de natuur als inspiratiebron voor mens en organisatie.

Ook Eric de Blok heeft het in zijn verhaal over het belang van variatie van een soort om te overleven en verwijst daarbij naar een onderzoek dat is gedaan bij slakken:

Slakken zijn hermafrodiet, dat betekent dat ze mannelijke en vrouwelijke geslachtsorganen hebben en de onderzoeker vroeg zich af of ze wel eens met zichzelf paren. Theoretisch kunnen ze dat en ook in de praktijk blijkt dat te gebeuren. In een experiment heeft de onderzoeker een soort ‘hemel’ voor slakken gemaakt. Een gebied met voldoende eten, geen predatoren (natuurlijke vijand) en een optimale vochtigheidsgraad en temperatuur. Alles bij elkaar hemels. Wat er gebeurde is dat alle slakken die in die ‘hemel’ leefden, met zichzelf gingen paren. Vervolgens introduceerde hij in die ‘hemel’ een parasiet die dodelijk was voor de slakken. Wat er vervolgens gebeurde is dat alle slakken gingen paren met elkaar. Als je hier evolutionair naar kijkt dan kun je concluderen dat als je in de ‘hemel’ leeft, dat je de variatie zo klein mogelijk houdt want alle variatie verhoogt de kans dat je niet meer zo goed aangepast bent aan de context waarin je leeft. En die variatie zo klein mogelijk houden, dat doe je door met jezelf te paren. Door jezelf te klonen. Met de parasiet die dodelijk is voor de slakken moet je de variatie zo groot mogelijk maken in de hoop dat in die variatie ergens een mogelijke oplossing ligt om de parasiet te overleven.

De Blok laat zien dat wij mensen vaak precies het tegenovergestelde doen:

In tijden van hoogconjunctuur gaan wij diversifiëren, gaan we bedrijven overnemen, gaan we groeien. Allemaal dingen die de variatie zo groot mogelijk maken. In tijden van recessie, stoten we bedrijfsonderdelen af. Schoenmaker terug naar je leest. Laten we mensen afvloeien en maken we de variatie zo klein mogelijk. Je ziet dat bedrijven die succesvol uit bijvoorbeeld de laatste financiële crisis komen, nu juist de bedrijven zijn die gedaan hebben zoals de slakken het doen. Namelijk die in tijden van crisis juist samenwerkingen zijn aangegaan en gezocht hebben naar andere manieren van werken, innovatie hebben gestimuleerd en de variatie zo groot mogelijk hebben gemaakt.

De vraag die ik overhoud na het beluisteren van beide podcasts is waarom wij mensen eigenlijk het tegenovergestelde lijken te doen dan andere soorten in de natuur? Is daar een bepaalde reden voor of zijn wij mensen gewoon minder slim? Wie het weet mag het zeggen!