Emeritus hoogleraar mediasociologie Jan van Dijk publiceerde in 1991 de eerste editie van zijn boek ‘De netwerkmaatschappij, sociale aspecten van nieuwe media’ en introduceerde daarmee volgens Wikipedia als eerste de term ‘the network society‘.
Vanaf 1999 heeft Van Dijk zijn concept verdiept en geactualiseerd in vier Engelse edities van ‘The Network Society’. Tussen 2000 en 2020 richte zijn onderzoek zich meer op digitale of internet democratie, e-government, de digitale kloof en digitale vaardigheden. Zijn belangrijkste boeken over deze onderwerpen zijn ‘Digital Democracy’ (2000) en ‘Internet and Democracy’ (2018), ‘The Deepening Divide’ (2005), ‘Digital Skills’ (2014) en ‘The Digital Divide’ (2020).
De afgelopen 4 jaar heeft Van Dijk gewerkt aan zijn opus magnus ‘Power & Technology’ dat naar verwachting binnenkort zal verschijnen bij Polity. Het boek gaat – zoals de titel aangeeft – over macht en technologie (en zal zeker ook ingaan op de recente AI-ontwikkelingen).
Jan van Dijk geeft regelmatig (online) presentaties over de macht van big tech en hoe daarmee om te gaan. Een korte samenvatting van zijn recente presentatie:
Wie is ‘Big Tech’?
Bedrijven zoals Amazon, Microsoft, Apple, en Google (Alphabet) beheersen ongeveer 60% van het internetverkeer.
Waarom is Big Tech zo machtig?
- Ze hebben monopolies op de markt.
- Ze bepalen welke apps mogen draaien en welke posts zijn toegestaan.
- Personen zoals Zuckerberg en Musk hebben persoonlijke macht.
- Ze bepalen welke informatie gebruikers op het internet vinden en in welke volgorde.
Definitie van macht:
Macht is het vermogen van een entiteit om anderen dingen te laten doen die ze anders niet zouden hebben gedaan, binnen een specifieke context.
Verschijningsvormen van macht:
Er zijn negen aspecten van macht, onderverdeeld in drie categorieën: materieel, fysiek, en mentaal. Deze aspecten beschrijven hoe macht kan worden uitgeoefend en tegengegaan.
De macht van Big Tech is voornamelijk gebaseerd op materiële macht:
- Force: Door hun uitgebreide infrastructuur en het ‘winner takes all’-principe.
- Construction: Door technische en sociale ontwerpen die menselijk gedrag sturen.
- Coercion: Door beloningen en straffen, zoals gratis diensten in ruil voor privacyverlies of advertentieweergave.
Een tweede gevolg is fysieke macht:
- Dominance: Ze hebben controle over markten, publieke opinie en gebruikers.
- Discipline: Ze reguleren gebruikersgedrag door voortdurend toezicht en sturing.
- Dependency: Gebruikers worden afhankelijk van hun diensten.
En een derde gevolg van Big Tech’s macht is mentale macht:
- Information: Ze verminderen onzekerheid door data te verzamelen en te beheren.
- Persuasion: Ze manipuleren overtuigingen en gedrag van gebruikers.
- Authority: Ze worden gezien als de belangrijkste autoriteit in hun domein.
Middelen om de macht van Big Tech te reguleren:
- Het toepassen van mededingingsrecht.
- Het bijwerken van wetten met betrekking tot data, inhoud, privacy en consumentenrechten.
- Het eisen van meer transparantie en verantwoording.
- Het ondersteunen van publieke alternatieven.
Jan van Dijk pleit in ‘Power & Technology’ voor een combinatie van overheidsregulering en zelfregulering waarbij overheden de wet en regelgeving bijwerken en de platforms zich aan deze wet en regelgeving houden.
Eerdere blogs over Jan van Dijk:
4 reacties
Die Jan. Still going strong. Ik ken hem van een heel andere setting. Ken je zijn proefschrift? Gaat over een heel ander onderwerp.
Ging dat over zijn eerste onderzoek naar de introductie van de computers bij ABN?
Ha, ha. Nee. Westers Marxisme als Sociale Wetenschap is de titel.
Ah, daar komt Van Dijks politieke engagement natuurlijk ook vandaag. In de jaren 80 was hij één van de oprichters van GroenLinks. Tegen UToday zei hij daarover het volgende: ‘Toen Femke Halsema – een oud-student van mij – aan het roer stond, vond ik dat de partij te veel naar D66 groeide. Dat was mij niet radicaal genoeg. Met Jesse Klaver gaat het weer de goede kant op.”