Na termen als zinnige zorg en gepast gebruik, introduceerde de Nederlandse Zorgautoriteit (NZa) en het Zorginstituut eind 2020 de term passende zorg in het rapport ‘Samenwerken aan passende zorg: de toekomst is nú‘. Alleen zorg bieden die bijdraagt aan het functioneren van mensen en hun kwaliteit van leven is daarbij het uitgangspunt.

Met passende zorg moeten de volumeprikkels uit het zorgstelsel verdwijnen. Passende zorg is zorg die samen met de patiënt tot stand komt en betekent de juiste zorg op de juiste plek en gaat niet over ziekte, maar over gezondheid en preventie. Alles is gezondheid is daarbij de maatschappelijke beweging die mensen in hun eigen omgeving moet inspireren en activeren om aan hun gezondheid te werken.

En alhoewel we nog steeds zien dat in voorkomende gevallen digitale technologie wordt gezien als een doel en niet als middel, is het van groot belang dat we ook in passende zorg blijven kijken welke rol digitale technologie kan spelen. Sterker nog, zonder digitale technologie is passende zorg in mijn optiek niet schaalbaar en betaalbaar. Voor mij reden om de ontwikkelingen van digitale technologie in de zorg kritisch te blijven volgen.

Gupta Strategists: Uitweg uit de schaarste

Afgelopen maand publiceerde het adviesbureau Gupta Strategists het onderzoeksrapport ‘Uitweg uit de schaarste‘ over de noodzaak en belofte van medische technologie in de aanpak van personeelstekort in de zorg. Het rapport dat in opdracht van de ondernemersorganisatie voor de technologische industrie FME tot stand is gekomen, werd op 16 mei aangeboden aan het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport en in ontvangst genomen door minister Ernst Kuipers.

Gupta Strategists stelt dat het personeelstekort de afgelopen jaren is uitgegroeid tot één van de grootste problemen voor de Nederlandse zorgsector. Dit jaar kampt de zorg met een tekort van zo’n 48.600 werknemers, en alle voorspellingen laten zien dat dit gebrek het komende decennium verder zal exploderen: volgens de laatste arbeidsmarktprognoses loopt het tekort in 2031 op tot maar liefst 135.000 medewerkers. Met name in de ouderen- en ziekenhuiszorg worden grote tekorten verwacht. In deze twee branches zijn straks 98.000 werknemers te weinig.

Gupta Strategists onderzocht de potentie van medische technologie bij het oplossen van het personeelstekort. Daarbij beperkten ze zich tot bestaande technologie, om zo concreet mogelijk te bepalen hoeveel effect de technologie heeft en te schetsen wat mogelijk is bij betere implementatie. Ze keken naar een kleine 100 toepassingen uit alle categorieën: van medische apparatuur en hulpmiddelen, mobiele communicatie en telehealth tot internet of things, kunstmatige intelligentie en registratie van informatie.

Bestaande technologie heeft de potentie om personele problemen op te lossen

Uit de analyse komt naar voren dat dergelijke bestaande technologieën, mits effectief ingezet, in potentie maar liefst 110.000 zorgmedewerkers kunnen vrijspelen (12.000 méér dus dan het verwachte tekort van 98.000). “Daarmee tonen we aan dat medische technologie van groot belang is bij de aanpak van personeelstekort in de zorg” aldus Gupta Strategists.

Deze enorme besparing kan medische technologie volgens het adviesbureau grofweg op twee manieren realiseren. Ten eerste door zorg te voorkomen: “Bijvoorbeeld door de kans op een complicatie te verkleinen, zodat minder vervolgzorg nodig is, of door mensen in staat te stellen beter voor zichzelf te zorgen.”

Ten tweede door de taken van zorgpersoneel te verlichten. Zo kan dezelfde groep medewerkers meer zorg leveren. “Bijvoorbeeld doordat technologie de duur van medische handelingen verkort of doordat robots en algoritmes taken overnemen.” Door de belasting te verlagen kan bovendien vitaal zorgpersoneel worden behouden en kunnen administratieve taken worden overgenomen.

Het voorkomen van zorg moet het tekort in ziekenhuizen terugdringen met 24.000 medewerkers en het verlichten van de taken met nog eens 22.000. Dat is opgeteld 46.000 medewerkers, ruim 15.000 meer dan het daar verwachte tekort van 30.900.

In de ouderenzorg wordt de winst voor het overgrote deel behaald met het verlichten van taken (goed voor 62.500 medewerkers), terwijl het voorkomen van zorg zorgt voor een besparing van ‘slechts’ 2.000. Opgeteld komt dit neer op 64.500 (2.800 minder dan het verwachte tekort van 67.300).

Het resterende tekort is de reden dat Gupta Strategists niet spreekt van het volledig wegwerken van het tekort in de ziekenhuis- en ouderenzorg, terwijl wel meer banen worden vrijgespeeld dan het tekort van de twee segmenten samen.

Nederland heeft een implementatieprobleem

Ondanks het resterende tekort is de potentie die wordt geschetst enorm, zeker gezien de urgentie van het tegengaan van de enorm oplopende krapte. Extra bemoedigend is dat het gaat om reeds bestaande technologieën. Dit roept echter wel direct de vraag op waarom het enorme personeelstekort zo hard aan het oplopen is. Waarom worden deze al bestaande technologieën nog niet op grote schaal ingezet? Die vraag heeft Gupta Strategists zich natuurlijk ook gesteld, en kortgezegd is de conclusie dat Nederland ‘een implementatieprobleem’ heeft. Dit werd bij de in ontvangstneming van het rapport onderschreven door zorgminister Ernst Kuipers, die voor zijn recente overstap naar Den Haag jarenlang zelf zorgbestuurder was.

Vier oorzaken voor gebrekkige adoptie

Gupta Strategists ziet vier onderliggende oorzaken voor het implementatieprobleem:

• Ten eerste ontbreekt het aan een gevoel van urgentie: de hoge werkdruk wordt uiteraard wel gevoeld, maar vertaalt zich eerder in het zoeken naar nieuwe mensen dan het omgooien van de zorgprocessen zodat technologie optimaal kan worden ingezet.
• Ten tweede ontbreekt het op alle niveaus – van de politiek tot ziekenhuizen tot huiskamers – aan kennis over zorgtechnologie, waardoor ook het handelingsperspectief achterblijft. “Mensen weten weinig over wat er (al) technisch mogelijk is, wat de impact daarvan is en wat er nodig is om technologie succesvol te implementeren in zorgprocessen.”
• Ten derde staan tegenstrijdige financiële prikkels investeringen in de weg. Investeringen zijn soms lastig te verantwoorden omdat ze zorgen dat inkomsten juist wegvallen, of omdat de baten ergens anders liggen dan de kosten. Ook kampen zorginstellingen simpelweg met geldgebrek en zijn zorgverzekeraars terughoudend omdat ze in hun onderlinge concurrentiestrijd de premies laag willen houden.
• Tot slot staat de fragmentatie van de sector een positieve businesscase in de weg. Vaak zijn grote patiëntvolumes nodig om innovatieve infrastructuur (kosten)efficiënt te benutten. De fragmentatie zorgt ook dat technologieleveranciers (duur) maatwerk moeten bieden. Schaalvergroting zou uitkomst bieden, maar samenwerking wordt belemmerd door (een gevoel van) onderlinge concurrentie.

Waar wachten we nog op?

Al deze obstakels in ogenschouw genomen lijkt de oplossing ineens niet meer zo dichtbij, maar Gupta Strategists benadrukt dat ze allemaal zijn weg te nemen, dat het in ieders belang is om daaraan te werken én dat alle belanghebbenden (zorgorganisaties, zorgverzekeraars en zorgkantoren, de technologische industrie, de overheid en burgers) instrumenten hebben om de inzet van technologie te bevorderen.

“Alles overziend zijn wij hoopvol”, aldus de onderzoekers van Gupta Strategists. “Als alle partijen samen optrekken en gelijkgericht handelen, is veel mogelijk. Corona heeft laten zien hoe snel adoptie van nieuwe werkwijzen in de zorg kan gaan als er genoeg urgentie wordt gevoeld. Waar wachten we nog op?”

Digitale transformatie van de zorg

Het onderzoeksrapport van Gupta Strategists biedt voor zover ik het kan beoordelen een goede inschatting van de tijdverdeling over de onderliggende handelingen in ziekenhuiszorg en ouderenzorg. Vervolgens laat het goed zien wat de mogelijke effecten zijn van bestaande technologische toepassingen op de tijdbesteding per activiteit. Op basis van die analyse komen de onderzoekers tot de conclusie dat er 110.000 zorgmedewerkers minder nodig zijn bij inzet van medische technologie. Bestaande technologie voorkomt zorg (ziekenhuiszorg) en vergroot efficiency (zowel ziekenhuis- als ouderenzorg).

Wat de onderzoekers met het onderzoek vooral laten zien is het potentieel van digitalisering van de huidige zorgprocessen. Waar de onderzoekers (nog) niet naar hebben gekeken is of deze processen nog wel passen bij de nieuwe visie van passende zorg. Dus niet uitgaan van het optimaliseren van het bestaande zorgproces (digitaliseren), maar van het fundamenteel anders organiseren van de zorg (digitale transformatie). In dat laaste geval kunnen we nog steeds gebruik maken van bestaande technologie, maar is het uitgangspunt niet de technologie of het bestaande zorgproces. Uitgangspunt is passende zorg waarbij daarna pas wordt gekeken of en zo ja hoe digitale technologie daarbij een rol kan spelen.

Recentelijk zag ik daarvan twee mooie voorbeelden voorbij komen:

• Het eerste voorbeeld is de City Deal ‘Slim Maatwerk’ van Agenda Stad en Regio waarin Jan-Willem Wesseling cs onderzoeken hoe digitale technologie ervoor kan zorgen dat Nederlanders langer zelfstandig op een fijne manier thuis kunnen leven en wonen. Dat betekent dat ze minder snel een beroep doen op het sociaal domein en de zorg en dat de druk op de zorg kan worden verlaagd aan de vraagkant.
• Een tweede voorbeeld is een traject van Radboudumc Health Innovation Labs waarbij binnen één jaar een compleet nieuw regionaal zorgpad werd opgeleverd voor mensen met langdurige coronaklachten (post-covid syndroom). Interessant in dit voorbeeld is dat initieel de wens vanuit de afdeling Longziekte was het zorgaanbod te digitaliseren. Door het onderliggende probleem volledig in kaart te brengen en alle stakeholders goed te bevragen kwamen ze er achter dat telemonitoring juist niet de oplossing zou zijn, maar dat het nodig was een goede triage en opvolging in de eerste lijn te organiseren. Zo veranderde de ambitie van een technische oplossing naar een procesinnovatie, met een volledig nieuw zorgpad als resultaat aldus Martijn de Groot.

Eén ding is inmiddels wel duidelijk, in de zorg is nog (te) veel aandacht voor digitalisering en te weinig aandacht voor digitale transformatie. Of beter, voor een mentale transformatie in de digitale netwerksamenleving. Het uitgangspunt is immers passende zorg. En als we dan de analyse van Gupta Strategist nog eens over zouden doen, dan verwacht ik dat we niet alleen een oplossing hebben voor het tekort aan zorgmedewerkers, maar dat we ook de kosten kunnen beperken en misschien wel het belangrijkste, dat we ook de kwaliteit van leven kunnen verbeteren. Passende zorg vraagt een mentale transformatie in de digitale netwerksamenleving!

Bronnen: Gupta Strategist, Skipr en Consultancy.nl