De snelle opkomst van kunstmatige intelligentie (AI) stelt (publieke) organisaties voor een fundamentele keuze. Technologie wordt vaak gezien als instrument om bestaande processen efficiënter te maken, maar kan evengoed dienen als katalysator voor structurele verandering of zelfs voor het heruitvinden van maatschappelijke systemen. In het recent gepubliceerde essay AI in de energietransitie: voorbij optimalisatie heb ik dit uitgewerkt voor de energietransitie, waar AI zowel kan bijdragen aan het optimaliseren van bestaande infrastructuren als aan het vormgeven van geheel nieuwe, regeneratieve modellen. Datzelfde spanningsveld speelt echter ook in domeinen als onderwijs, veiligheid en zorg. De vraag is dus niet alleen wat AI technisch mogelijk maakt, maar vooral welke toekomst daarmee wordt versterkt.
Het denkkader onderscheidt drie manieren waarop AI een rol kan spelen in publieke transformatie. De eerste manier is optimalisatie: AI maakt bestaande processen sneller, goedkoper of beter voorspelbaar. Daarmee versterkt het de logica van bestaande instituties en beleidsmodellen. Het is de beweging van A naar B volgens de spelregels van A. De tweede manier is herontwerp: AI fungeert als hefboom om processen, structuren en samenwerkingsvormen opnieuw in te richten. Dat kan leiden tot andere vormen van onderwijs, zorg of veiligheidsbeleid en vraagt om nieuwe vormen van governance, maar blijft nog steeds binnen herkenbare maatschappelijke kaders. Hier gaat het van A naar B volgens de nieuwe spelregels van B. De derde manier is regeneratie: AI wordt ingezet om bredere ecologische en/of sociale waarden centraal te stellen en systemen radicaal anders vorm te geven. Het gaat dan niet alleen om verbetering of vernieuwing, maar om het creëren van nieuwe verbanden en praktijken die gericht zijn op herstel en versterking van ecologische en sociale samenhang. Dit is de stap van A naar Anders.
Deze drie perspectieven laten zien dat de manier waarop AI wordt ingezet altijd meer zegt over onze veranderstrategie dan over de technologie zelf. De kern van dit denkkader is dat AI nooit neutraal is. De inzet van technologie weerspiegelt en versterkt altijd een onderliggende logica. Voor (publieke) organisaties betekent dit dat zij expliciet moeten nadenken over de positie die zij AI geven. Kiezen zij voor behoud en optimalisatie, voor herontwerp van structuren, of voor fundamentele verandering zoals het experiment van regeneratie?
De belangrijkste conclusie is dat de inzet van AI direct raakt aan de manier waarop publieke organisaties hun rol en legitimiteit vormgeven. Bestuurders en beleidsmakers worden uitgedaagd niet alleen de technische mogelijkheden te wegen, maar ook de maatschappelijke consequenties. Een aanbeveling is daarom om AI te benaderen vanuit een breder veranderperspectief, waarin waarden, governance en toekomstbeelden net zo belangrijk zijn als data en algoritmen. Reflectie op macht, inclusie en maatschappelijke veerkracht hoort daarbij. Alleen dan kan AI bijdragen aan publieke transformatie die verder gaat dan het versterken van het bestaande.
3 reacties
Zie ook mijn LinkedIn-bericht:
https://www.linkedin.com/posts/mderksen_digitaletransformatie-ai-energietransitie-activity-7380141884004007936-VszN
En:
https://www.linkedin.com/posts/mderksen_digitaletransformatie-ai-activity-7380837465198342144-_6bz
De grote vraag blijft: hoe wordt die A een B van (echt/duurzaam/binnen de planetaire grenzen, etc.) beter? Maar vanAnaarBeter is al door Rijkswaterstaat geclaimd, jaren geleden, dus die term kon je nu niet gebruiken. Best jammer, eigenlijk.
Idd jammer dat die al is vergeven, aan de andere kant, ik stel eigenlijk dat we van meer en beter naar anders moeten waarbij het vooral de vraag is wat dat anders is!