Onder invloed van de klimaatverandering en intelligente technologieën verandert de democratische rechtsstaat. Natuur en technologie sturen het beleid en nemen beslissingen voor ons. Het is de vraag of we zelf ons gedrag nog kunnen blijven normeren. Dit is in het kort waar ‘Doe zelf normaal. Menselijk recht in tijden van datasturing en natuurgeweld’ over gaat, het nieuwe boek van Maxim Februari dat deze week bij Prometheus is uitgekomen. Zelf noemt hij het overigens een essay, een versuch, een kapstok om jassen aan op te hangen.

Het essay gaat in essentie over de vervanging van het vertrouwde menselijke rechtssysteem door een nieuwe, door een technologie gestuurde manier om menselijk gedrag te reguleren en sturen. De snelheid waarmee dit gaat, heeft voor een belangrijk deel te maken met de noodzaak om snel te handelen tegen de directe en indirecte gevolgen van klimaatverandering.

De mensheid zit volgens Maxim Februari daarmee ingeklemd tussen twee grote systemen. Natuur aan de ene kant, technologie aan de andere kant, de mensheid er tussenin. Het zijn ook de twee grootste bedreigingen die historicus Philipp Bom eerder beschreef in zijn boek ‘Wat er op het spel staat’.

Het Wereld Economisch Forum (WEF) – een jaarlijkse bijeenkomst van de CEO’s van de grootste bedrijven ter wereld, internationale politici, intellectuelen en journalisten – stelt dat de menselijke soort zich niet door natuur en technologie op haar kop hoeft te laten zitten. De situatie kan in het voordeel van de mensheid omslaan als ze technologische oplossingen weet te gebruiken om de natuur te temmen. Tijdens de coronacrisis is deze visie van de WEF bekend geworden onder de naam The Great Reset.

Dit plan, om van bovenaf het planetaire ecosysteem te reguleren en tegelijk de wereldeconomie duurzamer en rechtvaardiger te maken, leidt tot onrust in de samenleving. Want wat gebeurt er als technologieën zich dwingend gaan bemoeien met ons gedrag?

Het essay is een abstract verhaal, maar dat is nu juist het hele probleem waarmee we te stellen hebben. De wereld wordt door de komst van digitale technologie op hoge snelheid abstracter. Maar als er iemand is die dit abstracte verhaal op een heldere manier kan vertellen, dan is het Maxim Februari.

Het essay is in essentie ook een pleidooi om het normeren, beraadslagen, goedvinden, aanvechten, interpreteren, wettigen, rechtvaardigen, twisten, billijken en disputeren in rechtsregels zoveel mogelijk zelf als mens te blijven doen. Nu staat de wet nog op schrift. Je legt het wetboek op tafel en praat er met elkaar over. Maar wat als je de wet in code formuleert en automatisch handhaaft? Wat als je niet meer zelf met de wet in gesprek bent en geen wetsovertredingen kunt plegen?

Maxim Februari gebruikt vaak het voorbeeld van Rosa Parks om te laten zien hoe belangrijk het is dat je soms ook wetsovertredingen nodig hebt om als samenleving vooruit te komen. Als Rosa Parks in 1955 de wet niet had overtreden, niet op haar stoel in de bus was blijven zitten, was ze niet gearresteerd. Dan was haar zaak niet bij het Hooggerechtshof gekomen en dan was de segregatie in de VS niet afgeschaft. Je hebt wetsovertredingen nodig om te kunnen beschaven als samenleving. Om voortdurend bij te schaven aldus Februari.

Maxim Februari’s pleidooi had niet op een beter moment kunnen komen dan deze week nu de overheid worstelt met de wetgeving rondom de Europese digitale identiteit. Afgelopen week kreeg het essay van Maxim Februari dan ook veel publiciteit in de media. Zo verschenen er interviews in Vrij Nederland, Parool, de Volkskrant, NRC en het FD. Maandag is Maxim te gast in De Balie in Amsterdam (live online te volgen) en donderdag is hij te gast in VPRO’s Nooit meer slapen.

Bij veel auteurs zou ik zeggen dat al die aandacht wat teveel zou zijn, bij dit essay van Maxim Februari kan het wat mij betreft niet genoeg aandacht krijgen. Ik hoop dat alle leden van Tweede Kamer, de regering en alle ambtenaren het gaan lezen. Het is een absolute must read, eigenlijk voor iedereen!

Verder lezen, luisteren en kijken:

• Datadwang (VPRO’s Nooit meer slapen, 23 februari 2023)
• Maxim Februari: menselijk recht in tijden van datasturing en natuurgeweld (De Balie, 20 februari 2023)
• Erudiete waarschuwing voor de mensheid (Knack/Bazarow, 19 februari 2023)
• Interview Nieuwsweekend (NPO Radio 1, 18 februari 2023)
• Schrijver Maxim Februari: ‘Wat vrouwen allemaal tegen mannen denken te kunnen zeggen, het is verschrikkelijk’ (Parool, 18 februari 2023)
• Democratie is geen product, maar een gemeenschappelijk proces. En dat wankelt door AI. (NRC, 17 februari 2023)
• Achter het boek: Maxim Februari (de Volkskrant, 17 februari 2023)
• Maxim Februari: ‘Het is niet goed dat iemand iets aanneemt omdat ik het zeg’ (FD, 16 februari 2023)
• ‘Doe zelf normaal’ van Maxim Februari: Hoe ongebreidelde informatietechnologie de fundamenten van de democratische rechtsstaat aantast (recensie Dagblad van het Noorden, 15 februari 2023)
• Maxim Februari: ‘Dat we de macht al jaren niet bevragen, is angstaanjagend’ (Vrij Nederland, 15 februari 2023)