Na tien jaar was er eindelijk weer eens een Wintergasten, een televisieprogramma van de VPRO dat de tegenhanger is van Zomergasten. Het programma bestaat uit een interview van anderhalf uur met een internationale persoonlijkheid. Na wintergasten als Iggy Pop (2006), Desmond Tutu (2007) en Ray Kurzweil (2009), waren het dit keer Yuval Noah Harari, Marina Abramović, Colson Whitehead en Grayson Perry die werden geinterviewd door Janine Abbring.
Nog tot en met 3 januari beschikbaar op NPO Start en mijn absolute favoriet van deze Wintergasten is het gesprek met Yuval Noah Harari, schrijver van de wereldwijde bestsellers Sapiens, Homo Deus en 21 lessen voor de 21ste eeuw (zie voor een overzicht van zijn werk mijn eerdere blog).
Voor wie het heeft gemist of geen tijd heeft om de uitzending terug te kijken, een overzicht van zijn fragmenten:
Er was eens… de mens
Waarom heeft onze mensensoort de planeet veroverd? Het geheim van het succes van onze soort, de bron van onze macht is niet dat we individueel intelligenter of creatiever zijn. Het komt omdat wij de enige zoogdieren zijn die kunnen samenwerken in grote aantallen aldus Harari. “Chimpansees, olifanten, wolven en honden werken samen in kleine groepen. Chimpansees kunnen in groepen van 50 tot 100 samenwerken. Samenwerking heeft bij hen te maken met elkaar goed kennen. Chimpansees jagen ook. Maar daarvoor moeten ze elkaar goed kennen. Maar homo sapiens is in staat om met vreemden samen te werken. En daarom kunnen we in onbeperkte aantallen samenwerken. Als je de huidige wereld beschouwt, in elk geval op economisch vlak, zie je een samenwerkingsnetwerk van bijna acht miljard mensen.”
Game of Thrones
Over de onmogelijke logistiek in de serie en over hoe complottheorieën kunnen ontstaan.
The Big Short
Over het ware verhaal van hoe de financiële crisis van 2007-2008 veroorzaakt werd door de Amerikaanse huizenbubbel. Hoe komt het dat mensen zoveel vertrouwen hebben in geld? Het antwoord is volgens Harari verhalen: fictie. “Het belangrijkste verhaal van allemaal is niet de bijbel. Of over goden. Het belangrijkste verhaal is dat van geld. Het enige verhaal waarin iedereen gelooft.”
Eén van de fragmenten die Harari had willen tonen komt uit The Matrix. Een futuristische film over mensen die in een virtuele werkelijkheid leven. Maar we leven al duizenden jaren in een virtuele werkelijkheid aldus Harari. “Je hebt natuurlijk de fysieke werkelijkheid van stenen, bomen en dieren. Maar daarbovenop leggen we onze fictieve verhalen. Onze virtuele werkelijkheid, onze verzinsels. Of dat nou geld betreft, natiestaten of godsdienstige verhalen. Meestal is wat we zien en wat ons drijft de virtuele werkelijkheid. Ficties zijn veel invloedrijker dan de werkelijkheid in het vormgeven van de geschiedenis, de politiek en de economie. In de strijd tussen fictie en werkelijkheid wint de fictie het, zeker op politiek vlak. Want de waarheid is te pijnlijk en te ingewikkeld.”
Inside Out
Eén van de beste films die Harari ooit heeft gezien is Inside Out. Deze film neemt alles wat Disney ervoor heeft gedaan, verscheurt het en gooit het weg. Deze film geeft een totaal andere visie op de mens aldus Harari. “Het thema van de meeste Disney-films is: zoek in jezelf en dan vind je je ware zelf, wie je werkelijk bent. Maar bij deze film zie je dat Riley van binnen eigenlijk een soort robot is die niet wordt aangestuurd door één ‘vonk’, de ziel of een drijvende kracht maar door een heel complex neurobiologisch systeem zonder één ‘ware ik’ of kern. Het zijn allemaal verschillende en soms conflicterende krachten in de vorm van personages Vreugde, Verdriet, Afkeer en Angst. En dan begint de film pas. Het gaat mis, er ontstaat een probleem en eigenlijk is het een zoektocht in Riley’s hersenen. Wat gebeurt daar? Ze komen nooit een ‘ware zelf’ tegen. Ze ontdekken alleen steeds meer complexe biologische processen. En de implicaties daarvan zijn schokkend. Ten eerste: Je hebt dus geen idee wat er allemaal in jezelf gebeurt. En hoe dieper je komt, hoe meer je beseft dat er geen enkelvoudige ‘ware zelf’ is. Wel een heleboel conflicterende krachten en mechanismen. Dat komt ook overeen met de huidige wetenschappelijke inzichten. Maar het is iets wat de meeste mensen niet willen accepteren en wat in de meeste Disney-films ontbreekt.”
‘Wat als vrije wil en iets als ‘ware zelf’ er niet is… wat is er dan? Het ontdekken van de werkelijkheid’. Een mooi reactie van Harari en het uitgangspunt voor zijn dagelijkse meditatie.
Her
Als mensen computers zijn, want zo noemde Harari het Disney-karakter Riley, kunnen computers dan mensen worden? En wat betekent dat eigenlijk? Het antwoord ligt misschien in het fragment van ‘Her’, een toekomstverhaal. De hoofdpersoon Theodore Twombly is eenzaam en wordt verliefd op z’n besturingssysteem Samantha.
“Als historicus interesseert het verleden me, maar ook de toekomst. Ook de verre toekomst. Omdat het deel uitmaakt van onze identiteit. Wat ons maakt tot wie we zijn, is het verleden, maar ook de toekomst. Diep van binnen maken we niet alleen deel uit van een land of religie. Oppervlakkige dingen. Religies en landen zijn allemaal maximaal 5000 jaar oud. Maar wat veel dieper zit, is onze biologische identiteit.”
“Misschien wordt de aarde over enkele tientallen jaren wel bewoond of gedomineerd door niet-organische wezens. Wezens die niet ademhalen en geen emoties kennen. Kunstmatige intelligentie of AI heeft een veel groter potentieel dan welke historische revolutie ook. Het is een biologische revolutie. Vier miljard jaar lang was al het leven organisch. En bij AI hebben we het over niet-organische levensvormen. Dat is de grootste revolutie in vier miljard jaar. Misschien maken wij dat nog wel mee. De grote vraag is of AI bewustzijn zal krijgen. Intelligentie is het vermogen om problemen op te lossen. Bewustzijn is dingen voelen. Liefde, haat, pijn, plezier. Bij mensen en andere dieren gaan die twee samen. We lossen problemen op met gevoel. Computers hebben steeds meer intelligentie, maar nul bewustzijn. Het is een heel ander type intelligentie. Misschien is de grootste vraag wat de toekomst betreft wel of er superintelligente wezens zullen zijn zonder bewustzijn die onze planeet domineren. Of komt er kunstmatig bewustzijn zoals we ook de film ‘Her’ zien? Er zijn geen aanwijzingen dat computers bewustzijn ontwikkelen. Computers zullen veel intelligenter worden dan wij maar zonder gevoelens of emoties. En zij zullen domineren.”
Is er verschil tussen de evolutie volgens Darwin en de AI-evolutie? “De evolutie volgens Darwin is altijd een organische geweest. Dit niet. En Darwin wil zeggen: natuurlijke selectie. AI is intelligent ontwerp. Intelligent ontwerp van de schepping komt niet in de bijbel voor. Wij ontwerpen nu de AI en de AI zal de volgende generatie AI ontwerpen. Dat is een heel ander proces. AI zal een eigen, al dan niet bewuste, motivatie ontwikkelen. AI is machine learning, geen programmering. Je stelt de basis samen en dan leert het en ontwikkelt het zichzelf. Daar heb je geen inzicht in.”
“En het angstwekkende is dat het op het randje zit van mensen hacken. Als Riley een onstoffelijke entiteit zou zijn met een vrije wil zouden computers ons niet kunnen hacken. Maar als wij uit complexe biologische processen bestaan zijn we met een computer met voldoende data en rekencapaciteit dicht bij het moment dat computers mensen kunnen hacken. Dat ze m’n emoties en wat ik wel en niet leuk vind beter begrijpen dan ik. Dus als een algoritme eenmaal sneller weet wat ik wil, dan hang je. Dan kan het je manipuleren, je emoties bespelen. Dat gebeurt nu ook, met onze smartphones en al die algoritmes op de sociale media.”
Please Like Me
Een klik met iemand hebben is een biologische ritueel dat al tientallen miljoenen jaren bestaat. Voor Harari komt in het fragment uit ‘Please Like Me’ alles samen uit de vorige fragmenten. Kunstmatige intelligentie of AI zou eerder in staat zijn geweest om Harari te laten weten dat hij homoseksueel was. De vraag is of dat een afschrikwekkende toekomst voor Harari is of juist niet? Dat hangt ervan af wat we ermee doen aldus Harari. “Dictatoriale regimes hebben mensen altijd al willen hacken. Voorheen was de technologie er niet, maar met AI, smartphones, sensoren, camera’s en microfoons kun je iedereen 24 uur per dag volgen. Zelfs wat er onder onze huid gebeurt. Mensen kunnen worden gehackt. Aan de andere kant heeft technologie (datingsite) Harari ook de liefde gebracht. Elke technologie kan ten goede of ten kwade worden ingezet.”
Het gesprek eindigt opnieuw met een fragment uit de animatieserie ‘Er was eens…’. Een doemscenario voor de samenleving. Niet als voorspelling, maar als een waarschuwing. We weten niet hoe de wereld er in 2050 uitziet. Dat hangt af van wat we doen. We hebben meer invloed dan ooit tevoren. Het ontbreekt ons soms aan het juiste inzicht, maar het ligt in onze macht om een mooie wereld op te bouwen aldus de slotwoorden van Harari.
3 reacties
Mooi overzicht, goed gedaan, Marco!
Bedankt
De Israëlische historicus en futuroloog Yuval Noah Harari is een begenadigd verteller, maar zijn recente optreden in Wintergasten verraadde wederom zijn inconsistente visie op de mens en het menselijke gedrag aldus Jan Bransen in de Groene Amsterdammer: ‘Ook wij zijn geen object dat algoritmisch blootgelegd kan worden.’
https://www.groene.nl/artikel/harari-inside-out
Wonderlijk dat inspirerende tv zo beperkt te zien is. Waarom is Wintergasten weer offline? Eindelijk kan de NL tv eens goede programma’s tonen en voila na een maand offline… Net als je iedereen er op wil wijzen ECHT te kijken. Waanzinnig indrukwekkend het interview met Harari. Is het later misschien nog te horen als podcast (zoals zomergasten?)