Waar het internet ooit werd gezien als een middel om de wereld eerlijker en toegankelijker te maken, laat Van Dijk zien dat de werkelijkheid anders is. Digitalisering heeft de verschillen in de samenleving niet verkleind, maar juist vergroot. Volgens hem draait digitale ongelijkheid (of digital divide) om meer dan alleen toegang tot internet. Het gaat erom wat mensen met die technologie kunnen doen, hoe goed ze ermee om kunnen gaan en welke voordelen ze eruit halen.

In zijn onderzoek onderscheidt Van Dijk drie groepen in de samenleving:

• de informatie-elite, een kleine groep mensen die niet alleen toegang heeft tot de beste technologie, maar ook de kennis en controle om er optimaal van te profiteren;
• de participerende meerderheid, die wel toegang heeft maar minder controle over hoe digitalisering hun leven beïnvloedt;
• en de uitgesloten groep, mensen die door een gebrek aan middelen of vaardigheden steeds verder achterop raken.

Een belangrijk inzicht uit zijn onderzoek is dat meer internettoegang op zichzelf geen oplossing is voor de digitale kloof. Zelfs als iedereen toegang zou hebben, blijven de verschillen in vaardigheden, gebruik en uitkomsten bestaan. Wie al in een sterke positie zit, zal digitalisering beter kunnen benutten en zo zijn voorsprong verder vergroten. De coronacrisis heeft dit pijnlijk duidelijk gemaakt. Mensen met goede apparaten, snel internet en digitale vaardigheden konden tijdens de pandemie moeiteloos overstappen op thuiswerken, online leren en toegang krijgen tot betrouwbare informatie. Anderen, zoals kinderen uit kansarme gezinnen zonder een eigen laptop of stabiele internetverbinding, raakten juist verder achterop.

Van Dijk pleit voor een brede aanpak om digitale ongelijkheid tegen te gaan. Hij benadrukt dat het niet alleen gaat om technologie toegankelijker en goedkoper maken, maar vooral om te investeren in digitale vaardigheden, zodat iedereen de kans krijgt technologie op een zinvolle manier te gebruiken. Daarnaast moeten er structurele verbeteringen komen in sociale mobiliteit, zodat digitalisering niet alleen de elite bevoordeelt. Ook pleit hij voor strengere regulering van grote internetplatforms om de macht over informatie eerlijker te verdelen.

De digitale kloof is geen technisch probleem, maar een maatschappelijk vraagstuk dat vraagt om doordachte en structurele oplossingen. Zonder gerichte inspanningen zullen de verschillen alleen maar toenemen. Van Dijks boodschap is helder: digitalisering moet een middel zijn om de samenleving inclusiever te maken, niet een mechanisme dat bestaande ongelijkheid verder vergroot.

Zie ook zijn recent verschenen boek Power and Technology: A Theory of Social, Technical and Natural Power (2024), waarin hij de relatie tussen technologie en machtsverhoudingen analyseert.

Eerder las ik het manuscript van dit boek en schreef een korte samenvatting.