Op aanraden van Maarten Lens-FitzGerald ben ik begonnen in het boek The Dao of Complexity van Jean Boulton, en alleen al op basis van de introductie ben ik erg enthousiast.
In een wereld die wordt gekenmerkt door pandemieën, klimaatverandering, toenemende ongelijkheid en geopolitieke spanningen, laat Boulton zien dat traditionele manieren van organiseren en plannen tekortschieten. Ze maakt duidelijk dat we de wereld beter kunnen begrijpen door deze te benaderen vanuit een complexiteitsbewust perspectief, waarbij de nadruk ligt op processen en samenhangende dynamiek, in plaats van een statische en lineaire kijk. Het boek daagt de lezer uit om zijn of haar wereldbeeld te herzien en de stap te zetten van een mechanistische naar een procesmatige en emergente manier van denken. Boulton put daarbij inspiratie uit zowel de complexiteitstheorie als de Daoïstische filosofie, en gebruikt inzichten uit verschillende disciplines, zoals kwantumfysica, politieke theorie en hersenwetenschap.
Deel I: Making Sense
Het eerste deel van het boek, Making Sense, verkent hoe complexiteit ons kan helpen de dynamiek van de wereld beter te begrijpen. Boulton begint door de ontwikkeling van het wetenschappelijke wereldbeeld te beschrijven, van Newtons mechanische fysica tot de opkomst van complexiteitstheorie, ondersteund door het werk van Ilya Prigogine over open systemen. Ze legt uit dat de traditionele wetenschappelijke blik, die gefocust is op stabiliteit, orde en voorspelbaarheid, niet geschikt is om de complexiteit van sociale en natuurlijke systemen te begrijpen. Prigogine’s ontdekkingen tonen aan dat open systemen die energie uit hun omgeving kunnen halen, zich op onvoorspelbare en creatieve wijze kunnen ontwikkelen. Dit inzicht is fundamenteel voor het begrip van complexiteit.
Boulton gebruikt het Daoïstische idee van “de weg die gemaakt wordt door te lopen” om te benadrukken dat de toekomst zich niet lineair ontvouwt, maar continu wordt gevormd door onze handelingen en intenties. Een treffend voorbeeld dat ze aanhaalt is hoe organisaties, net als natuurlijke systemen, niet simpelweg vooruitgepland kunnen worden, maar zich moeten aanpassen aan veranderende omstandigheden. Ze moedigt leiders aan om flexibel te zijn, open te staan voor emergente processen en alert te zijn op subtiele veranderingen.
Daarnaast legt ze een link tussen hersenwetenschap en complexiteit. Boulton benadrukt dat ons brein, net als de wereld om ons heen, geen machine is die werkt volgens vaste patronen, maar eerder een netwerk van processen die voortdurend worden gevormd door ervaringen. Deze inzichten helpen ons beter te begrijpen hoe verandering plaatsvindt, niet door het simpelweg volgen van regels, maar door voortdurende interactie en aanpassing.
Deel II: Making Waves
In het tweede deel, Making Waves, gaat Boulton in op de praktische implicaties van een complexiteitsbewuste manier van denken. Ze richt zich hierbij op drie niveaus: het individu, de organisatie en het globale niveau.
Op individueel niveau benadrukt Boulton het belang van zelfbewustzijn en persoonlijke ontwikkeling. Ze maakt gebruik van inzichten uit de Gestaltpsychologie en hersenwetenschap om te laten zien hoe het individu kan bijdragen aan een complexiteitsvriendelijke cultuur. Ze moedigt ons aan om aandacht te schenken aan het hier en nu, en stelt dat de kwaliteit van ons handelen niet ligt in strakke planning, maar in de manier waarop we ons verhouden tot wat zich in het moment aandient.
Voor organisaties pleit Boulton voor een leiderschapsstijl die de nadruk legt op emergentie en vertrouwen. In plaats van organisaties te zien als machines die door hiërarchische controle worden aangestuurd, stelt ze dat een open mindset en het vermogen om zich aan te passen essentieel zijn om in een complexe wereld succesvol te zijn. Een concreet voorbeeld dat ze aanhaalt, is hoe organisaties die zich richten op samenwerking en het stimuleren van zelforganisatie vaak succesvoller blijken in het omgaan met onzekerheid en snelle veranderingen.
Op globaal niveau bespreekt Boulton de grote uitdagingen zoals ongelijkheid, klimaatverandering en geopolitieke instabiliteit. Ze stelt dat deze crises niet kunnen worden opgelost met dezelfde denkwijzen die ze hebben veroorzaakt. Het vraagt om een holistische benadering die zich richt op de onderlinge afhankelijkheid van sociale, ecologische en economische systemen. Ze haalt voorbeelden aan van hoe lokale gemeenschappen succesvolle oplossingen hebben gevonden door te werken met, in plaats van tegen, de complexiteit van hun situatie.
Wat leert het boek ons?
De belangrijkste conclusie van The Dao of Complexity is dat we moeten leren omgaan met complexiteit door deze te omarmen in plaats van te proberen haar te beheersen of te reduceren. De wereld is geen machine die bestuurd kan worden met simpele oorzaak-gevolgregels, maar een organisch geheel van processen die constant in verandering zijn.
Deze kijk biedt ook waardevolle inzichten voor de digitale transformatie van organisaties. Bij digitale transformatie is het essentieel om een procesmatig wereldbeeld te omarmen: in plaats van digitalisering als een einddoel te zien, moet het worden beschouwd als een voortdurende transformatie die zichzelf blijft ontwikkelen. Dit betekent dat leiders moeten leren vertrouwen op emergentie, ruimte moeten bieden aan creativiteit en experimenten, en moeten focussen op het bouwen van een cultuur die gericht is op leren en aanpassing. Door complexiteit niet te vrezen, maar juist te benutten als bron van creativiteit en innovatie, kunnen organisaties veerkrachtiger worden en beter omgaan met de uitdagingen van een snel veranderende wereld.
Bronnen:
