De toename van polarisatie in onze samenleving schrijft Brandsma toe aan verschillende factoren. Sociale media spelen hierin een belangrijke rol, met platforms zoals Twitter en Facebook die wij-zij denken versterken door functies als de like- en deelbutton. Ook de traditionele media dragen bij aan dit fenomeen door hun neiging om tegengestelde standpunten naast elkaar te zetten. Daarnaast zorgen grote maatschappelijke veranderingen, zoals migratie en klimaatverandering, voor spanningen die de polarisatie verder aanwakkeren.

Interessant genoeg erkent Brandsma dat polarisatie zowel positieve als negatieve aspecten heeft. Aan de positieve kant kan het bijdragen aan identiteitsvorming, verandering en innovatie stimuleren, en is het noodzakelijk voor het agenderen van maatschappelijke kwesties. De keerzijde is echter dat het kan leiden tot uitsluiting, discriminatie, en in extreme gevallen zelfs tot geweld of burgeroorlog. Het belemmert nuance en dialoog, waardoor het moeilijker wordt om complexe problemen op te lossen.

In zijn boek Polarisatie: Inzicht in de dynamiek van wij-zij denken uit 2016 presenteert Brandsma zijn Denkkader Polarisatie. Dit kader bestaat uit drie hoofdonderdelen: de 3 Basiswetten, de 5 Rollen, en de 4 Gamechangers.

3 Basiswetten:

1. Polarisatie is een gedachtenconstructie: We creëren tegenstellingen tussen groepen op basis van identiteitskenmerken.
2. Polarisatie heeft brandstof nodig: Dit zijn uitspraken over de identiteit van de tegenpolen.
3. Polarisatie is een gevoelsdynamiek: Feiten en argumenten hebben beperkt effect.

5 Hoofdrolspelers:

1. Pushers: Zetten tegenstellingen op scherp, leveren brandstof.
2. Joiners: Kiezen een kamp, steunen pushers maar zijn gematigder.
3. Het stille midden: Voelt druk maar biedt weerstand tegen polarisatie.
4. De bruggenbouwer: Wil begrip kweken, maar kan onbedoeld polarisatie voeden.
5. De zondebok: Wordt aangewezen bij maximale polarisatie.

4 Gamechangers:

1. Versterk het midden in plaats van de polen te bestrijden.
2. Formuleer het juiste vraagstuk voor het midden.
3. Neem een bindende positie in het midden, geen positie boven de partijen.
4. Vind een verbindende toon: luisterend en empathisch.

Brandsma’s aanpak voor het omgaan met polarisatie legt sterk de nadruk op het versterken van het midden in plaats van het bestrijden van de polen. Hij moedigt aan om het juiste vraagstuk voor het midden te formuleren, een bindende positie in het midden in te nemen, en een verbindende toon te vinden. Het stille midden speelt volgens hem een cruciale rol in het tegengaan van extreme polarisatie en biedt ruimte voor nuance en dialoog. Sterker nog, als er geen stil midden meer is, dreigt het risico op een volledige tweedeling in de samenleving. Dit kan leiden tot een escalatie van spanningen dat in het ergste geval kan dit uitmonden in geweld of zelfs een burgeroorlog.

Voor professionals die met polarisatie te maken hebben, biedt Brandsma praktische adviezen. Hij moedigt aan om naar beide kanten te luisteren zonder partij te kiezen, vragen te stellen in plaats van te oordelen, en te zoeken naar gemeenschappelijke belangen en waarden. Het vermijden van het versterken van tegenstellingen en het focussen op concrete problemen in plaats van identiteitskwesties zijn andere belangrijke strategieën die hij voorstelt.

Leiderschap speelt een essentiële rol in Brandsma’s visie op het omgaan met polarisatie. Effectieve leiders moeten zich richten op het versterken van het midden, empathie tonen, en weerstand bieden aan de druk om partij te kiezen. Brandsma beschrijft leiderschap over het midden als een vaardigheid die empathie, luistervaardigheid, en het vermogen om oordelen op te schorten vereist. Hij benadrukt ook het belang van storytelling-vaardigheden en het vermogen om te focussen op verlangens in plaats van alleen belangen. Een concreet voorbeeld dat Brandsma noemt is Johan Remkes bij de stikstofaanpak. Remkes verwoordde volgens Brandsma met een bindend verhaal de dilemma’s vanuit het midden, zonder zich te laten inpalmen door de tegenpolen. Hiermee haalde hij effectief de angel uit de hoog opgelopen polarisatie.

Brandsma’s benadering van polarisatie biedt een genuanceerd en praktisch kader voor het begrijpen en aanpakken van wij-zij denken in de samenleving. Door de nadruk te leggen op het versterken van het midden en het ontwikkelen van empathisch leiderschap, biedt zijn werk waardevolle inzichten voor professionals en burgers die geconfronteerd worden met polarisatie in verschillende contexten. In een wereld die steeds meer verdeeld lijkt, biedt Brandsma’s werk hoop en praktische handvatten voor het ‘bouwen van bruggen’ en het bevorderen van begrip tussen verschillende groepen in de samenleving.

Bronnen:

• Inside Polarisation
• Polarisatie. Inzicht in de dynamiek van wij-zij denken (2016)
• Wetenschapper in polarisatie (Podcast, 2023)
• Om met polarisatie om te gaan, heb je leiderschap nodig (Managementboek, februari 2024)
• Wat moet je doen als je het wij-zij-denken in wordt getrokken? Durf in het midden te blijven staan, zegt deze filosoof (De Correspondent, april 2024)
• Hoe met polarisatie om te gaan? (NPO Radio 1, september 2022)
• Bart Brandsma: “Het is, zonder uitzondering, het verlangen van elk mens om gehoord te worden” (Boom Management, 2020)
• Polarisatie: 6 lessen die je gesprekken met andersdenkenden kunnen veranderen (EO, september 2020)
• In tijden van groeiende polarisatie vestigt filosoof Bart Brandsma zijn hoop op het stille midden (VN, januari 2019)