Afgelopen weekend las ik het boek ‘Bottom Up: Systeemtransformatie voor doorzetters’ van Floor de Ruiter. De Ruiter is oprichter van Flying Elephants, een adviesbureau gespecialiseerd in verandermanagement. Daarnaast is hij als lector Bottom-up Transformation & Communication verbonden aan de SDO-Hogeschool. Eerder verschenen van zijn hand ValueFraming (2011), het studieboek Congruente overheidscommunicatie (2012) en het Engelstalige Driven by Dialogue (2018).
In ‘Bottom Up: Systeemtransformatie voor doorzetters’ stelt De Ruiter dat traditionele top-down systemen niet langer voldoende zijn om de complexiteit van hedendaagse problemen aan te pakken. Daarvoor is een meer bottom-up aanpak nodig omdat de traditionele top-down systemen, die ongeveer 175 jaar geleden zijn gecreëerd, hun grenzen hebben bereikt. Mensen voelen zich niet gehoord of vertegenwoordigd door hun vertegenwoordigers en willen zelf betrokken zijn bij besluitvormingsprocessen.
De Ruiter gebruikt ter illustratie daarbij de ijsberg van informatieverlies (zie illustratie). Bij een goed functionerende top-down organisatie, zo heeft TQC-Management in Japan en de VS uitgezocht, komt slechts 4 procent van de relevante informatie van ‘de werkvloer’ terecht bij de plek waar de beslissingen worden genomen. Zolang die ‘besturingstop’ zelf in staat is om de complexiteit van de situatie te overzien en veranderingen langzaam en voorspelbaar gaan, levert dat geen problemen op.
De Ruiter benadrukt dat het belangrijk is om echt verbinding te maken, de problemen van de betrokkenen te zien en vooral bottom-up te willen werken. Het boek bevat verschillende praktijkvoorbeelden, waaronder de reorganisaties van de regionale politiekorpsen naar de Nationale Politie in 2013, Holland Casino in 2014 en Royal Flora Holland in 2016. De Ruiter illustreert hoe deze bottom-up benadering ook kan worden toegepast op grotere maatschappelijke vraagstukken, zoals de toekomst van de landbouw en de energietransitie.
De Ruiter komt tot de volgende essentiële elementen van een bottom-up aanpak:
- Betrek iedereen, geen uitzonderingen.
- Breng eigenaarschap terug waar het hoort.
- Volg een organisch, niet voorgepland proces.
- Gebruik weerstand als drijfveer voor verandering.
- Benader verandercommunicatie als vak.
- Vermijd misbruik van expertise of dreigende situaties.
- Ga niet onvoorbereid een veranderproces in, voorbereiding is cruciaal.
De bottom-up benadering vraagt om leiderschap waarbij het draait om het vermogen om gevestigde ideeën, praktijken en identiteiten los te laten en ruimte te maken voor nieuwe inzichten en benaderingen. Dit type leiderschap is niet beperkt tot de ’top’, maar is aanwezig op alle niveaus van een organisatie. Het wordt gekenmerkt door mensen en groepen die diep verbonden zijn met hun eigen verlangens en een duidelijk beeld hebben van de toekomst. Dit leiderschap maakt gebruik van wat Otto Scharmer ‘presencing’ noemt, een combinatie van ‘presence’ (tegenwoordigheid) en ‘sensing’ (aanvoelen). Het gaat over het vermogen om in het huidige moment te zijn, terwijl je tegelijkertijd aanvoelt en inspeelt op wat de toekomst nodig heeft. Dit kan alleen door diepgaande dialogen, waarbij mensen openstaan voor nieuwe inzichten en bereid zijn om hun huidige manier van denken en doen te veranderen. In wezen vraagt dit soort leiderschap om een hoge mate van zelfbewustzijn, empathie, flexibiliteit en moed om verandering te omarmen en te begeleiden. Het vraagt om leiders die niet alleen leiden, maar ook luisteren, leren en zich aanpassen aan de veranderende behoeften en omstandigheden.
De Ruiter sluit het boek af met een toekomstperspectief, waarin hij stelt dat bottom-up benaderingen niet alleen mogelijk zijn, maar ook noodzakelijk. Het boek is een must-read voor iedereen die geïnteresseerd is in systeemtransformaties en op zoek is naar nieuwe, innovatieve manieren om verandering te bewerkstelligen.
Verder lezen/luisteren:
- Innovatie Wasstraat (podcast)
- Op zoek naar het nieuwe verhaal (podcast)
- Recensie Carla Verwijs
- Recensie Ron van Es
