Afgelopen week heeft Wilma van der Scheer haar ambt aanvaard van bijzonder hoogleraar ‘Leiderschap en besturing in de gezondheidszorg’ aan Erasmus School of Health Policy & Management (ESHPM) van de Erasmus Universiteit Rotterdam.
In haar oratie behandelde Van der Scheer de theorie en praktijk van gedeeld leiderschap. Gedeeld leiderschap gaat over hoe strategische verantwoordelijkheden tussen beroepsgroepen en professies te delen in plaats van het gebruikelijke verdelen van verantwoordelijkheden.
Zowel de oratie (video vanaf minuut 17) als de rede (pdf) staan inmiddels online en zeker de moeite waard om terug te kijken. Al was het maar om de prachtige achtergrondbeelden die Van der Scheer gebruikt in haar oratie. Hieronder een korte samenvatting van haar oratie:
Van der Scheer ziet de enorme uitdagingen in de zorg als een wicked problem, een transitievraagstuk die niet is op te lossen binnen het bestaande beleidsparadigma dat uitgaat van maakbaarheid. Nog efficiënter en effectiever werken biedt niet de oplossing. Het is zoeken naar een geheel nieuwe omgang met het vraagstuk. Deze zoektocht naar een andere visie op formele en informele zorg vraagt betrokkenheid van vele partijen en personen en inherent aan gedeeld leiderschap.
Onderzoek naar leiderschap kent een rijke historie en is op zijn zachts gezegd verwarrend te noemen volgens Van der Scheer. Elke discipline hanteert een eigen ingang tot het onderwerp. In de psychologie staat de persoon van de leider centraal, in de sociologie processen van machtsvorming en uitbuiting en in de managementwetenschappen gaat het over realisatiekracht. Opvallend genoeg heeft de verwarring niet geleid tot minder interesse in het onderwerp, binnen noch buiten de sociale wetenschappen. Volgens filosoof René ten Bos zijn we in de Westerse wereld geobsedeerd door leiderschap.
Gedeeld leiderschap – ook wel distributed leadership of collaborative governance genoemd – behoort tot een relatief jonge stroming in de wetenschappelijke literatuur. Hierin wordt leiderschap niet langer gezien als een individuele capaciteit en iets dat verticaal/top-down wordt uitgeoefend, maar als iets dat ook collectieve en horizontale vormen kan aannemen. Grote maatschappelijke vraagstukken zijn wat Van der Scheer bij uitstek gebaat bij gedeeld leiderschap.
Voor een verdieping raad ik je aan om de gehele rede (pdf) te lezen en ook de bronnen te volgen. Van der Scheer schetst daarin een antwoord op de vraag welk leiderschap volgens haar nodig is in het licht van de grote opgaven waar we nu in de zorg en de samenleving voor staan.
De opgaven in de zorg zijn gedeelde opgaven, waarop slechts weinigen aanspreekbaar zijn. Zij noemt dit de paradox van de gedeelde opgaven. Werken aan deze opgaven vraagt om te beginnen persoonlijk commitment van leiders: de keuze het vraagstuk aan te pakken, ook als dat niet in hun functieomschrijving staat. Tegelijkertijd laat ze zien dat complexe opgaven de bereidheid vragen ruimte te maken voor leiderschap van anderen, in het bijzonder diegenen die nu vaak geen rol spelen in de beleids- en besluitvorming. Dit gedeelde leiderschap vraagt een meer democratisch proces van besluitvorming, waarin meerstemmigheid vorm krijgt en machtsongelijkheid wordt erkend. Dat geeft een bredere blik op het vraagstuk, wat de besluitvorming verrijkt.
De meerstemmigheid productief maken is echter geen lichte opgave aldus Van der Scheer. De voorbeelden van gedeeld leiderschap in de zorg laten zien dat samenwerken niet vanzelf gaat. Dit vraagt om een ethisch kader met helder geformuleerde omgangsvormen. Op basis van de verzamelde inzichten schetst Van der Scheer tot slot de volgende voorwaarden voor gedeeld leiderschap:
- Respect voor en vertrouwen in de competenties en intenties van de ander.
- Het vermogen en de intentie in gesprek te gaan vanuit gelijkwaardigheid.
- Responsiviteit, openstaan voor wederzijdse beïnvloeding en voor wederkerigheid (geven en nemen).
- Kunnen omgaan met en verdragen van de imperfecties in de samenwerking.
- Investeren in de competenties van betrokkenen.
- Het vermogen de onzekerheid en complexiteit te verduren waarmee gedeeld leiderschap gepaard gaat.
