Afgelopen week heb ik op verzoek van Niek de Witte een bijdrage geleverd aan een diner pensant voor politieleiders en externe gasten. Ik mocht de aftrap doen en een introductie schetsen wat er speelt in de digitale netwerksamenleving. Eerlijk gezegd een onmogelijke opgave als je je realiseert dat we vanuit de politieacademie een leerprogramma digitale transformatie en leiderschap hebben waar we dit thema in ruim 6 maanden proberen te duiden. Ik heb geprobeerd de ontwikkelingen te duiden aan de hand van 3 boeken die mijn kijk op de digitale netwerksamenleving hebben gevormd. Nu dus als aperatief voor het goede gesprek tijdens een diner.
Technologische ontwikkelingen en veranderingen in de samenleving zijn van alle tijden. Toch zijn steeds meer deskundigen het er over eens dat we nu op een nieuw kantelpunt staan in de samenleving. Andrew McAfee en Erik Brynjolfsson hebben het over de second machine age, Klaus Swaab van het World Economic Forum heeft het over de vierde industriële revolutie, in Japan hebben ze het al over society 5.0 en weer anderen hebben het over de digitale transformatie. Het gelijktijdig optreden van verschillende technologische en sociale ontwikkelingen die een fundamentele verandering van de samenleving veroorzaakt. En alhoewel we de toekomst niet kunnen voorspellen, kunnen we wel kijken hoe de vorige technologische revoluties of transformaties zijn verlopen en welke impact die hebben gehad op de samenleving.
Het eerste boek dat ik wil noemen is ‘Technological Revolutions and Financial Capital’ van Carlota Perez. Perez laat goed zien hoe opkomende technologische ontwikkelingen stap voor stap de samenleving transformeren en hoe deze transformatie periode van ca 50-60 jaar feitelijk uit twee fasen bestaan. Een installatie fase waarin nieuwe technologieën opkomen, we deze technologieën nog onvoldoende begrijpen, de infrastructuur nog in opbouw is (denk aan infrastructuur voor treinen), er vooral veel speculaties zijn (denk aan financiële beurs), maar de arbeidsproductiviteit nauwelijks toeneemt. We passen de technologie toe in de bestaande context. Mooi voorbeeld van afgelopen jaar is hoe we Microsoft Teams zijn gaan gebruiken voor video vergaderen. Pas in de tweede fase, de zgn. deployment fase begrijpen we hoe we de technologie goed kunnen toepassen, we gaan zaken anders organiseren en het heeft ook echt meerwaarde voor onszelf en de samenleving. De overgang van de installatiefase naar de deployment fase, ook wel het kantelpunt genoemd, gaat vaak gepaard met sociale onrust die in voorkomende gevallen zelfs leiden tot oorlogen. Er vindt een machtsverschuiving plaats. Er zijn mensen die hun baan verliezen terwijl anderen juist de kansen grijpen. We werken op een andere manier met elkaar samen en hebben andere vaardigheden nodig om mee te kunnen blijven doen. Afgelopen 20-30 jaar zaten we in de installatiefase van digitale technologie (digitalisering, opkomst ICT) en volgens Perez staan we pas aan het begin van de deployment fase (digitale transformatie). Een fundamenteel andere samenleving, de digitale netwerksamenleving waarin alles en iedereen met elkaar verbonden is.
Een tweede boek of eigenlijk een triologie die ik wil noemen is het werk van Nassim Nicholas Taleb. Black Swans, Antifragile en Skin in the Game. Met name Black Swans heeft veel indruk gemaakt. Black swans of zwarte zwanen zijn volgens Taleb gebeurtenissen die zeldzaam zijn (niet voorspelbaar), maar als ze optreden een enorme impact hebben op de omgeving. Als voorbeeld worden vaak de aanslag op 9/11 of de huidige pandemie genoemd. Deze stonden echter al op de risicokaart van overheden (en daarmee voorspeld). Het zijn vooral de gevolgen van 9/11 en de coronacrisis die onvoorspelbaar zijn. Taleb die promoveerde op de wiskunde van derivatenhandel (waarin hij ook een tijd heeft gewerkt), zag al snel de enorme impact van de hyperconnected samenleving waarin mensen en organisaties steeds meer afhankelijk van elkaar worden maar waarbij ook gebeurtenissen al snel een domino-effect kunnen hebben. Denk daarbij ook aan de recente rellen tijdens de lockdown die werden georganiseerd via sociale media, de opkomst van pedojagers en het hele doxing-verhaal dat nu speelt. Zijn stelling is dat er steeds meer zwarte zwanen zullen komen en dat we ons daar als samenleving op moeten voorbereiden. We moeten antifragiel worden!
Het omarmen van complexiteit en onzekerheid is een belangrijk aandachtspunt in het leerprogramma digitale transformatie en leiderschap. Hoe wordt je nu als mens en als organisatie antifragiel? Heb lang zitten denken welke invalshoek en daarmee welk boek ik tenslotte zou kiezen. Ik heb uiteindelijk gekozen voor ‘The network always‘ wins van Peter Hinsen.
Hinsen, ook auteur van boeken als The Day after Tomorrow over hoe te overleven in tijden van radicale innovatie, gaat vooral in op private organisaties, maar zijn centrale boodschap is ook geldig voor publieke organisaties en dat is: netwerken, netweren en netwerken. We kunnen de problemen van vandaag en zeker die van morgen, niet meer alleen oplossen. Dat geldt in de zorg, in het onderwijs, maar ook bij de politie. We zullen ons steeds meer als een netwerk moeten organiseren en afhankelijk van de opgave die op ons afkomt snel moeten handelen met partners in het netwerk. Dat vraagt niet alleen een andere digitale infrastructuur om met partners te kunnen samenwerken, dat vraagt ook andere vaardigheden van de mensen en vooral een andere visie op management en leiderschap.
Voor wie een langere versie van mijn visie wil horen verwijs ik graag naar Radiostilte, de podcast van de Politieacademie voor politieleiders, waar ik afgelopen najaar een gesprek heb gehad met Piet-Hein Peeters en Sophie van Berkesteijn-Gootjes over digitale transformatie.
