Eeuwenlang was ongelijkheid in de samenleving vooral een kwestie van afkomst. Waar je wieg stond bepaalde in hoge mate welke maatschappelijke positie je zou bereiken. In de twintigste eeuw komt daartegen verzet. Er werd een politiek van gelijke kansen ingezet. Verschillende emancipatiebewegingen zetten zich in voor de verheffing van het volk. Het onderwijs kreeg daarbij een belangrijke rol toebedeeld. Opleiding werd de meest bepalende factor voor iemands maatschappelijke positie.

Aantal ingeschreven studenten in het hoger onderwijs vanaf 1900 (Bron: CBS)

Maar er zitten ook schaduwzijden aan deze verschuiving. Achter opleiding zit namelijk de factor intelligentie. In de digitale informatie samenleving worden burgers in feite gerangschikt naar intelligentie. ‘Volk’ en ‘elite’ verschilden vroeger in rijkdom en macht, maar niet in intelligentie. De nieuwe elite is de elite van de intelligentie. Deze elite beschikt over de kennis om algoritmes en kunstmatige intelligentie te ontwikkelen en platforms in te richten waar lager opgeleiden straks niet meer omheen kunnen en zelfs volledig van afhankelijk worden om te kunnen voorzien in hun bestaan.

Er is een toenemende kloof tussen hoger opgeleiden en lager opgeleiden. De overheid stimuleert deze toename door o.a. te stellen dat Nederland zich ten opzichte van andere landen moet onderscheiden als kennisland, door voorop te lopen in digitalisering van public services, augmented reality, internet of things, smart cities, enzovoort. Wat de overheid betreft moet de Nederlandse samenleving een smart society worden. Maar hoe maakbaar is intelligentie?

Kees Vuyk samen met Erno Eskens tijdens de Amsterdamse Nacht van de Filosofie in 2018