Nederland is de afgelopen jaren gaan beseffen hoe groot de impact is van digitalisering op de samenleving. Digitalisering verwijst niet langer vooral naar een verzameling gadgets, maar blijkt een transformatie te zijn met kansen en risico’s. Cruciale vraag voor de toekomst is hoe Nederland die transformatie moet vormgeven.
Het wordt steeds duidelijker dat de overheid, het bedrijfsleven en maatschappelijke organisaties de digitale samenleving zo moeten vorm- en richtinggeven, dat mensen en waarden meer centraal komen te staan. Dan kan er een digitale samenleving ontstaan waarin niemand wordt uitgesloten. Dit is ook de belangrijkste boodschap van het Rathenau Instituut in de vorig jaar verschenen rapporten Doelgericht digitaliseren (Rathenau, 2018) en Waardevol digitaliseren (Rathenau, 2018), een vervolg op het een jaar daarvoor verschenen rapport Opwaarderen (Rathenau, 2017).
Werken aan een digitale transformatie die mensen en waarden centraal stelt betekent een ommekeer in het debat over de inzet en de invloed van digitale technologieën. Van een focus op technologie en de aanname dat dit vanzelf zal leiden tot maatschappelijke vooruitgang, naar een focus op de interactie tussen digitalisering en waarden. Digitalisering is daarbij enerzijds een middel om maatschappelijke uitdagingen aan te pakken, en anderzijds een ontwikkeling die publieke waarden onder druk kan zetten. Het transformatieperspectief stelt de vraag in welke digitale samenleving willen we leven centraal.
Rapporten als die van het Rathenau Instituut hebben er mede toe geleid dat de Nederlandse overheid het afgelopen jaar is gekomen met drie actuele digitale agenda’s: de Nederlandse Digitaliseringsstrategie (EZK, BZK en JenV, 2018) de Agenda Digitale Overheid (BZK, 2018) en de Cybersecurity Agenda (JenV, 2018).
Naast deze digitale agenda’s verschijnen met enige regelmaat meer specifieke rapporten over bijvoorbeeld de digitalisering van georganiseerde misdaad (WODC, 2018) of de impact van Artificiële Intelligentie (AI) op publieke waarden (WRR, 2018). In voorkomende gevallen consulteert de overheid de samenleving over te vormen beleid zoals bijvoorbeeld op het gebied van online platforms (Rijksoverheid, 2018). En in al die rapporten gaat het steeds meer om de ethische en maatschappelijke vraagstukken ten gevolge van digitalisering.
De Nationale Digitaliseringsstrategie kent dan ook twee sporen: (1) maatschappelijke en economische kansen benutten, en (2) versterken van het fundament langs vijf speerpunten. Eén van die vijf speerpunten betreft bijvoorbeeld het versterken van de weerbaarheid van bedrijven en burgers. Het gaat daarbij met name om privacy en digitale veiligheid. Een ander speerpunt gaat over grondrechten en ethiek. Nieuwe thema’s hierbinnen zijn bijvoorbeeld de verspreiding van desinformatie, de bescherming van democratie en de betekenis van algoritmen voor grondrechten.
Het is goed om te zien dat de overheid investeert in met name kennisopbouw en op een breed gebied onderzoeken heeft aangekondigd, zoals onderzoek naar de betekenis van AI en de bescherming van publieke waarden (adviesaanvraag aan de WRR), of onderzoek naar digitalisering van de democratie (adviesaanvraag aan de Raad voor het Openbaar Bestuur). Ook de gratis online cursussen als De Nationale AI-cursus of de deze week gelanceerde Digitalisering doet ertoe, dragen bij aan een brede kennisopbouw in de samenleving.
Toch maak ik mij zorgen over het feit dat er ongelijkheid ontstaat tussen de mensen die wel en niet meekunnen in de digitale transformatie van de samenleving. Een toenemende ongelijkheid die nu al leidt tot sociale onrust in de samenleving. Alexander van Deursen, onderzoeker van de Universiteit Twente, heeft recentelijk in opdracht van Mediawijzer.net het rapport Digitale ongelijkheid in Nederland anno 2018 (Mediawijzer, 2018) opgesteld. Daarin wordt duidelijk dat de kloof tussen de mensen die wel en niet profiteren van digitalisering zorgwekkend is. Wat mij betreft een cruciaal rapport voor iedereen die zich bezig houdt de digitale transformatie van een organisatie of samenleving.
Ik heb het meest recente GOV Magazine van ATOS (pdf) over de digitale transformatie van de Nederlandse samenleving nog niet gelezen, maar ik ben benieuwd naar de visie van bestuurders van onder andere KVK en Politie. Een LinkeIn-bericht van Kees Verhoeven, kamerlid voor D66, laat in ieder geval zien dat bestuurders ook in 2019 nog veel hebben te leren!
Foto: Marco Derksen
6 reacties
Inmiddels ook het GOV Magazine van ATOS gelezen, en opmerkelijk genoeg wordt daar niet één keer gesproken over de vraag hoe we de mensen allemaal meekrijgen naar de digitale samenleving. Ik was er al bang voor!
Volgens mij kun je de mensen in Nederland opdelen in twee groepen: zij die vinden dat er een grootschalige maatschappelijke verandering gaande is (onder invloed van technologie). En zij die vinden dat we met wat pappen en nat houden gewoon kunnen doorgaan op de welbekende manier; politici kunnen elkaar dan vliegen blijven afvangen, rare dingen zeggen over mensen die witte wijn drinken en dan nog denken dat zo’n mededeling nieuwswaarde heeft.
OK, genoeg geklaagd. De bevolkingsgroep die het meest te lijden heeft van ons weifelend beleid, dat zijn de jongeren. “Wie de jeugd heeft, heeft de toekomst”. Nou die jeugd, die “hebben” we bepaald niet, dus die toekomst kunnen we ook wel vergeten.
Voordat ik een verwijt krijg van te grote somberheid. Zorg dat de politiek niet langer denkt in negatieve beelden; zet in op een toekomst met maakbare technologie; wat zeg ik, zet in op een maakbare toekomst met iedereen die jongeren een warm hart toedraagt en dat is toch wel minstens de helft van de bevolking…. Een voorwaarde voor de verwezenlijking van dit plan is dat iedereen ook andermans kinderen warm hart toedraagt…..
Wat versta jij onder inzet op een toekomst met maakbare technologie? Hoe zou dat er concreet uit kunnen zien?
Gisteren is de Nederlandse Digitaliseringsstrategie 2020 gepubliceerd, een update van de strategie uit 2018 met oa extra financiële ondersteuning voor digitale vaardigheden, digitalisering bedrijfsleven en AI-ontwikkelingen:
https://www.rijksoverheid.nl/ministeries/ministerie-van-economische-zaken-en-klimaat/documenten/rapporten/2020/06/25/nederlandse-digitaliseringsstrategie-2020
En de update voor 2021:
Rijksoverheid lanceert I-strategie Rijk 2021-2025
https://www.digitaleoverheid.nl/nieuws/rijksoverheid-lanceert-i-strategie-rijk-2021-2025/
Zie ook reacties: