Nassim Nicholas Taleb (1960) is een Libanees-Amerikaanse auteur, wetenschapper en voormalig derivatenhandelaar. Zijn boeken The Black Swan en Antifragile hebben een filosofische inslag en draaien om de invloed van geluk en toeval in het algemeen en in de derivatenhandel in het bijzonder. Moet eerlijk bekennen dat ik inmiddels een aantal pogingen heb gedaan om zijn boeken te lezen. Met The Black Swan is dat gelukt, met Antifragile ben ik nog aan het worstelen. Taleb schrijft zoals hij denkt, het schiet alle kanten op en zijn verhaallijn is daardoor moeilijk te volgen. Maar zijn kernboodschap over zwarte zwanen en antifragiliteit is helder en een must voor iedereen om er over na te denken.

In oktober 2013 hield Taleb op uitnodiging van het Tilburgse Nexus-Instituut een lezing over zijn laatste boek ‘Antifragiel, Dingen die baat hebben bij wanorde’. Jos de Putter van De Correspondent deed daarvan kort videoverslag: De lessen van Nassim Taleb.

Aan de hand van hetgeen ik heb gelezen en het videoverslag, kom ik tot een aantal lessen van Nassim Taleb voor het onderwijs:

Mediocrestan en Extremistan
Taleb begint zijn presentaties meestal met het verhaal van de kalkoen. Een kalkoen wordt duizend dagen lang gevoerd door een slager. De kalkoen meldt dagelijks aan het kalkoenbureau voor statistiek, aan de researchafdeling en aan de nerds van de Centrale Bank dat de slager een grote kalkoenvriend is. Daarbij baseert de kalkoen zich op steeds meer statistieken. Tot een bepaalde dag in november wanneer het bijna Thanksgiving is. Dan komt de dag dat je beter geen kalkoen kunt zijn. Dan wacht je als kalkoen een nare verrassing en begrijp je het filosofische probleem van inductie.

Taleb gebruikt dit voorbeeld om aan te geven dat er werelden zijn waarbij sommige afwijkende gebeurtenissen een enorme impact hebben en werelden waarbij dat niet geval is. Hij maakt daarbij onderscheid in twee domeinen die hij resp. Mediocrestan en Extremistan noemt. Hij illustreert Mediocrestan aan de hand van de congreszaal met 800 mensen. Van al die mensen meet hij het gewicht en komt dan uit op een gemiddeld gewicht. Als hij aan deze groep de zwaarste mens ter wereld toevoegt, dan zal dat nauwelijks een effect hebben op het gemiddelde gewicht. Veel wetenschap is gebaseerd op deze wet van de grote getallen. Het probleem is echter dat het niet altijd geldt. Dit domein noemt hij Extremistan en ter illustratie schetst hij dezelfde situatie waarin hij nu niet kijkt naar het gewicht maar naar het gemiddelde vermogen van de mensen. Als hij aan deze groep de rijkste mens ter wereld toevoegt, dan zal het gemiddelde vermogen dramatisch veranderen. In Extremistan overheerst de uitzondering. Taleb noemt diverse voorbeelden, van beurskoersen bedrijven tot boekverkopen, en stelt dat dit verder toeneemt door digitalisering. Gebeurtenissen die niet zijn te voorspellen maar wel een enorme impact hebben. Extremistan wordt beheerst door uitzonderlijke gebeurtenissen. En uitzonderlijke gebeurtenissen zie je niet in je steekproef. En als je ze ziet, dan is het vaak te laat. Bijvoorbeeld de aanslag op 9/11. Zo’n uitzonderlijke gebeurtenis noemt hij een zwarte zwaan. De oplossing voor het zwarte zwaan-probleem is dat we moeten oppassen dat we niet een kalkoen worden.

Antifragiel
In zijn laatste boek komt Taleb met het begrip antifragiel. Fragiel wil zeggen breekbaar of voorzichtig behandelen. Het tegenovergestelde van voorzichtig behandelen is mishandelen. Het tegenovergestelde van fragiel is antifragiel. Antifragiel zijn is meer dan robuust. Wie antifragiel is, houdt van chaos en het maken van (kleine) fouten. Het wordt daar beter van zoals het veelkoppige monster Hydra uit de Griekse mythologie. Elke keer als één van haar koppen werd afgehakt, groeiden er twee voor terug. Taleb stelt dat je beter antifragiel kunt zijn dan slim. En dat is belangrijk als we kijken naar het onderwijs.

Taleb vraagt zich af waarom het onderwijs het nemen van risico’s uitsluit. Theoretische kennis geeft je een kleine voorsprong. Maar knutselen, trial and error, het krijgen van een convexe uitkomst staat gelijk aan een IQ van duizend. De industriele revolutie is begonnen door knutselaars aldus Taleb. Bij de één weet je precies waar je naar toe gaat, bij de ander ontdek je het al knutselend. In het huidige onderwijs willen ze je laten geloven dat veel dingen het gevolg zijn van top-down beleid. Taleb noemt dat ‘vliegles geven aan vogels.’ Hij is niet tegen onderwijs, maar hij is wel tegen theoretisch onderwijs. Hij prefereert leerlingschap en knutselonderwijs waarbij je leert risico’s nemen en niet alleen examens leert halen waarbij fouten maken fataal is. In het leven moet je kleine foutjes leren maken. Foutjes die niet schadelijk zijn en dingen opleveren.

Small is beautiful
Taleb vraagt zich vervolgens af hoe je een samenleving kunt bouwen waarin we niet zulke vragen hoeven te stellen. Door klein te blijven is zijn antwoord. Een verzameling van kleine politieke eenheden is veel robuuster dan één grote. Fusies zouden tot schaalvoordelen leiden maar dat is volgens Taleb de grootste lariekoek die je wordt aangepraat. Als twee bedrijven fuseren zou je schaalvoordelen moeten hebben waardoor het geheel erop vooruit zou moeten gaan. In de praktijk blijkt dat helemaal niet zo te zijn. Als schaalvoordelen echt waren, had je veel meer olifanten dan muizen aldus Taleb. Want qua stofwisseling is een olifant veel efficienter dan een muis. Maar het omgekeerde is het geval. Waarom? Omdat fragiliteit door tegenslag veel kostbaarder is. Taleb laat zien dat als je grote bedrijven op hun beloop laat, ze gedoemd zijn te sterven. Ze worden echter door overheden in stand gehouden omdat ze niet mogen omvallen. Too big to fail. Het zijn de middelgrote bedrijven met een ideale omvang die zorgen voor een succesvolle economie aldus Taleb. Groot genoeg voor schaalvoordelen, maar niet zo groot dat ze schaalnadelen hebben.

Data
Tot slot laat Taleb zien dat meer data op enig moment je kennis vermindert van wat er speelt. Teveel variabelen met te weinig datapunten per variabele. Kennis neemt toe als we meer datapunten per variabele hebben, maar neemt af als je het aantal variabelen verhoogt. Dat is paradoxaal. Hij ligt dit toe aan de hand van de economische crisis van 2008 waarbij niemand wist wat er nu precies aan de hand was. De wereld is (te) complex geworden waarbij data de illusie oproept dat we alles kunnen voorspellen. Niets is echter minder waar leert ons de zwarte zwanen van Taleb.