Paradigma’s worden gedefinieerd als de onderliggende aannames, waarden en methoden die een gemeenschap of individu hanteert. Het centrale uitgangspunt is dat paradigma’s zowel structurerend als beperkend werken, waardoor paradigma-shifts cruciaal zijn voor verandering en vooruitgang.

Paradigma’s en paradigma-shifts
De discussie begint met persoonlijke ervaringen van de sprekers met paradigma-shifts in hun werk. Leike van Os deelt hoe het schrijven van het boek ‘Onveranderbaarheid van Organisaties’ (2009) leidde tot weerstand en opluchting in de professionele gemeenschap, omdat het de idee aanvecht dat organisaties per definitie veranderbaar zijn. Angela Stoof beschrijft haar promotieonderzoek (2005) als een worsteling met het dominante wetenschappelijke paradigma, waarin afstandelijke objectiviteit centraal staat. Zij ontdekte dat verbinding met het onderzoeksobject ook valide kennis kan opleveren, wat botste met de normen van haar vakgroep.

De sprekers halen Thomas Kuhn aan, die paradigma’s bekendmaakte in zijn boek The Structure of Scientific Revolutions. Kuhn stelt dat wetenschap niet lineair evolueert, maar door abrupte breuken, waarbij nieuwe paradigma’s ontstaan nadat bestaande theorieën niet langer alle data kunnen verklaren. Kuhn vergelijkt dit proces met een puzzel: wanneer steeds meer anomalieën (stukken die niet passen) ontstaan, kan dit leiden tot een nieuw paradigma waarin al die losse stukken opeens wel een plek vinden.

Botsing tussen paradigma’s
Een belangrijk thema is hoe verschillende paradigma’s elkaar vaak uitsluiten. Kuhn beschrijft deze situatie als een botsing van werelden of “planeten” met onoverbrugbare taalverschillen. Dit geldt niet alleen voor wetenschap, maar ook voor sociale en professionele contexten. Zo werd een casus besproken over de KLM, waar twee werelden tegenover elkaar staan.

De KLM-casus gaat over een ontmoeting tussen bestuurders van de KLM en omwonenden van Schiphol, waarin de impact van geluidsoverlast werd besproken. De bewoners vertelden vanuit hun persoonlijke ervaringen hoe het constante geluid van vliegtuigen stress veroorzaakte, hun slaap verstoorde en hun kwaliteit van leven aantastte. De bestuurders reageerden hierop door te verwijzen naar geluidsmetingen, die volgens hen aantoonden dat het geluidsniveau binnen de wettelijke normen bleef. Vanuit hun perspectief, gevormd door een focus op meetbare gegevens, was er geen sprake van een probleem.

Dit voorbeeld laat zien hoe twee verschillende paradigma’s elkaar kunnen uitsluiten. Voor de bewoners, die spraken vanuit een ervaringsparadigma, waren hun dagelijkse waarnemingen en gevoelens onmiskenbaar. Voor de bestuurders, vast in een meetparadigma, waren objectieve data en statistieken de enige legitieme basis voor hun conclusies. Dit leidde tot een impasse waarin beide partijen zich niet gehoord voelden. De bewoners ervoeren de statistieken als een ontkenning van hun werkelijkheid, terwijl de bestuurders hun benadering als rationeel en sluitend zagen. De casus illustreert hoe paradigma’s niet alleen ons denken structureren, maar ook de mogelijkheden tot begrip beperken.

De rol van hermeneutiek en begrip
Hermeneutiek, oorspronkelijk een interpretatieleer, helpt om andere wereldbeelden te begrijpen door stap voor stap in de denkwereld van een ander te treden. Kuhn noemt dit proces “vriendelijke polemiek”: een combinatie van openheid en precisie om de fundamenten van een ander paradigma serieus te onderzoeken zonder te snel te oordelen.

De sprekers reflecteren op de noodzaak van diep luisteren en het stellen van vragen die de ander uitnodigen om hun wereldbeeld uit te leggen. Dit vraagt niet alleen cognitieve openheid, maar ook emotionele kwetsbaarheid, omdat je eigen aannames daardoor kunnen worden uitgedaagd.

Relevantie voor de praktijk
In een professionele context is de vraag hoe verschillende paradigma’s naast elkaar kunnen bestaan zonder tot chaos te leiden. Hoewel het samenvoegen van paradigma’s in praktische situaties noodzakelijk is, benadrukken de sprekers dat dit niet zonder verdieping kan. Alleen door de uitgangspunten van de gebruikte paradigma’s goed te begrijpen, kan de juiste keuze worden gemaakt. Zo kunnen fundamentele botsingen, bijvoorbeeld tussen individuele en relationele benaderingen van problemen, niet eenvoudig worden weggepoetst.

De podcast sluit af met de observatie dat er geen eenvoudige bruggen bestaan tussen verschillende paradigma’s. Het vraagt om inspanning en moed om niet alleen andere wereldbeelden te begrijpen, maar ook je eigen aannames en kaders kritisch te onderzoeken. Dit proces, dat fundamentele openheid en bereidheid tot verandering vereist, vormt de kern van betekenisvolle dialoog en groei. Paradigma’s vormen niet alleen ons denken, maar ook onze beperkingen, en het verkennen daarvan kan ons nieuwe inzichten en wegen bieden.