In het rapport past Martijn van der Steen Moore’s strategische driehoek toe om de relatie tussen AI en publieke waarde te analyseren. Hij benadrukt dat AI geen publieke waarde op zichzelf vertegenwoordigt, maar de potentie heeft om deze te beïnvloeden, afhankelijk van hoe het wordt ingezet. Moore’s driehoek bestaat uit drie componenten: de publieke waarde, de autoriserende omgeving, en de organisatiecapaciteit. Van der Steen gebruikt dit model om te laten zien dat AI een rol kan spelen in zowel de versterking van de organisatiecapaciteit als in de interactie met de autoriserende omgeving. Cruciaal is echter dat AI niet de volgorde in de driehoek omkeert, waarbij bestaande machtsstructuren worden bestendigd in plaats van vernieuwd. Hierdoor kan AI, indien niet goed gereguleerd, de status quo versterken en nieuwe publieke waarden onderdrukken​.

Van der Steen gebruikt Rik Maes’ metafoor van “meer, beter, anders” om zonder het expliciet te benoemen, het verschil tussen digitalisering en digitale transformatie te verduidelijken. Digitalisering houdt in dat technologie bestaande processen ondersteunt (meer) of verbetert (beter), terwijl digitale transformatie fundamentele veranderingen teweegbrengt in hoe de overheid en democratische processen functioneren (anders). In deze fase kan AI machtsverhoudingen verschuiven en publieke waarden bedreigen als er geen adequate sturing is.

Van der Steen schetst drie strategieën voor het omgaan met AI in het openbaar bestuur:

1. De x-curve-strategie: Deze strategie gaat ervan uit dat AI uiteindelijk perfectie kan bereiken. In dit scenario zou de overheid geleidelijk taken kunnen overdragen aan AI-systemen naarmate deze betrouwbaarder en capabeler worden.
2. De dubbele s-curve-strategie: Deze benadering veronderstelt dat AI altijd imperfect zal blijven en dat menselijke sturing noodzakelijk blijft. In dit geval moet de overheid actief blijven controleren en sturen, met voortdurende investeringen in kennis en technologie om grip te houden op AI-ontwikkelingen.
3. Watchful waiting: Deze strategie houdt in dat de ontwikkeling van AI nauwlettend wordt gevolgd zonder te snel in te grijpen. Het doel is te observeren waar AI succesvol kan zijn en waar menselijke controle noodzakelijk blijft. Deze aanpak vereist dat de overheid voortdurend op de hoogte blijft van technologische ontwikkelingen.

De keuze voor een strategie is afhankelijk van de verwachtingen over de toekomstige ontwikkeling van AI en voor zover we het nu kunnen inschatten lijkt de watchful waiting het meest voor de hand te liggen.

Het rapport vormt een goede aanvulling op eerdere publicaties als het WRR-rapport “Opgave AI: De nieuwe systeemtechnologie” uit 2021, waarin AI wordt gezien als een technologie die de samenleving fundamenteel verandert. Beide rapporten onderstrepen de noodzaak voor de overheid om een actieve rol te spelen in de regulering en inbedding van AI, om publieke waarden te beschermen en de democratie te waarborgen.

In tegenstelling tot het tegenvallende boek “Nexus” van Yuval Noah Harari, biedt Van der Steen een veel genuanceerdere en praktisch toepasbare analyse van de uitdagingen en kansen die AI biedt voor het openbaar bestuur. Het rapport “Technologie in de Tussentijd: AI, Publieke Waarde en Democratie” is een absolute aanrader, zeker voor beleidsmakers op het gebied van AI. Mooi ook hoe Van der Steen een rapport over digitale transformatie heeft geschreven zonder de term expliciet te noemen. Complimenten!