De vision paper The Agentic State: Rethinking Government for the Era of Agentic AI (2025), gepresenteerd tijdens de summit, stelt dat overheden moeten leren samenwerken met een nieuwe generatie AI-systemen die zelfstandig kunnen waarnemen, redeneren en handelen. Volgens de auteurs markeert dit een fundamentele verschuiving: van digitale ondersteuning naar gedeeltelijk autonome uitvoering. Overheden die niet meebewegen, riskeren volgens hen verlies van efficiëntie, legitimiteit en controle.

De paper beschrijft een overheid die taken laat uitvoeren door zogenoemde agentic systems: digitale agents die dossiers afhandelen, beleidsscenario’s simuleren of beslissingen uitvoeren binnen vastgestelde kaders. Voorbeelden zijn het Oekraïense Diia.AI dat burgers ondersteunt via een nationale AI-assistent, en het Estlandse GovTech-programma waarin beleidsagents worden ontwikkeld die wetgeving in code vertalen. De auteurs schatten dat tot 95 procent van eenvoudige transacties in de toekomst automatisch kan verlopen.

De oproep van de paper is dat overheden niet kunnen afwachten, maar zelf vorm moeten geven aan deze nieuwe realiteit. Daarvoor zijn investeringen nodig in datakwaliteit, governance, juridische kaders en leiderschap. Publieke waarden als rechtvaardigheid en transparantie moeten worden ingebouwd in algoritmen en systemen.

De vision paper schetst een technologisch toekomstbeeld, maar blijft wat mij betreft gevangen in het bestaande technocratische bestuursparadigma. Ze vertrekt vanuit het idee dat technologische vooruitgang onvermijdelijk is en dat de overheid vooral moet zorgen niet achter te blijven. Technologie wordt gepresenteerd als motor van bestuurlijke vernieuwing, waarbij agentic AI sneller en consistenter kunnen beslissen. Maar juist die snelheid kan het politieke karakter van bestuur ondermijnen. Democratische besluitvorming is traag omdat ze belangen weegt en conflicten bespreekbaar maakt. Een systeem dat is ontworpen voor optimalisatie kan moeilijk omgaan met onzekerheid, pluraliteit en morele ambiguïteit, de kern van politiek handelen.

Het meest fundamentele spanningsveld ligt in de veronderstelling dat publieke waarden te programmeren zijn. Rechtvaardigheid, vertrouwen en empathie zijn geen codeerbare eigenschappen, maar sociale relaties die ontstaan uit context, dialoog en interpretatie. Door ethiek te reduceren tot technische ontwerpprincipes verschuift verantwoordelijkheid van mens naar systeem. Dit is de kernkritiek op de ethics-by-design-benadering: morele waarden worden vertaald naar parameters, waardoor interpretatie en context verdwijnen. De vraag is dan niet alleen hoe we AI verantwoord gebruiken, maar ook of we ons morele beoordelingsvermogen niet uitbesteden aan technologie.

De vision paper over The Agentic State is wat mij betreft daarmee een interessant vertrekpunt voor debat!