In het eerste deel van het boek (h1 t/m h5) schetst Verhoeven heel goed het samenspel tussen technologie, psychologie en democratie waarbij hij nader ingaat op de risico’s van systeemfouten (controledrift, scoringsdrang en werkdwang) en denkfouten (oordelen, overtuigingen en omgevingsinvloeden) en hoe de datamacht van big tech daarbij mens en maatschappij beschadigt.

In het tweede deel van het boek (h6 en h7) laat Verhoeven zien dat de datagedreven controlezucht van de overheid nog lang niet is gestild en dat wetgeving hierover een zorgvuldige by-design aanpak vraagt. Hij laat heel mooi zien hoe wetgeving werkt en hoe dit begint met het doel van een wet gevolgd door de middelen (zoals eisen, verboden en boetes) en als laatste de controle en naleving. Hij zet de drie wetsonderdelen doel, middel en controle in een simpele formule: doel + middel + controle = wet (p.135). Een goede wet streeft een duidelijk doel na, met effectieve en proportionele middelen en zorgt voor voldoende controle op de uitvoering. Persoonlijk zou ik overigens deze wet formuleren als: doel x middel x controle = wet waarbij je een perfecte wet hebt als alle drie wetsonderdelen 100 procent scoren.

In het derde en laatste deel (h8 en h9) komt Verhoeven met voorstellen hoe we de wisselwerking tussen systeemfouten en denkfouten kunnen doorbreken. Systeemfouten kunnen we volgens Verhoeven voorkomen door invoeren van gecontroleerd vertrouwen, de inhoud centraal te stellen en de aandacht te beschermen. Denkfouten kunnen we indammen door functioneel te vertragen en ruimte voor twijfel toe te laten. Tot slot schetst hij enkele beleidskaders om de digitale samenleving te verbeteren door o.a. de digitale opbrengsten eerlijk te verdelen, onze democratie en autonomie te beschermen en onze rechtstaat te bewaken.

Eerlijk gezegd dacht ik dat het een gedegen handboek voor de politiek zou zijn, maar doordat Verhoeven het boek heeft geschreven aan de hand van zijn eigen ervaringen in de Tweede Kamer met onder andere de Cookiewet, Wet gegevensverwerking door samenwerkingsverbanden (WGS) en de Wet op de inlichtingen- en veiligheidsdiensten (Wiv) of ‘Sleepwet’, leest het boek als een trein en heeft het mij vooral veel geleerd over hoe wetgeving in Nederland tot stand komt en welke impact digitale technologie daarop heeft.

Dank voor je inzichten Kees, wat mij betreft een must read voor alle bestuurders en politici en voor iedereen die meer wil weten over hoe wetgeving tot stand komt in Nederland!

Meer lezen, luisteren en kijken:

• Help, de democratie crasht (Opiniestuk in NRC)
• Kees Verhoeven over zijn nieuwe boek ‘De democratie crasht’ (Nieuwsweekend, Radio 1)
• Oud-Kamerlid Kees Verhoeven waarschuwt: ‘Overheid schendt burgerrechten’ (The Friday Move, BNR)
• Digitalisering als sluipmoordenaar van de rechtsstaat (De Technoloog, BNR)