Soms is het goed om documenten even te laten liggen om deze later nog eens te lezen. Zo kam ik vanmorgen in mijn archief de toespraak van minister Kamp bij de Staat van de Economie 2015 van begin dit jaar weer eens tegen. Kamp stelde dit jaar nadrukkelijk dat de productiviteitsgroei wordt gedreven door vernieuwing, oude technologieën en verdienmodellen maken plaats voor productievere nieuwe.

Mede door betere benutting van ICT hebben de Verenigde Staten Nederland ingehaald als het gaat om arbeidsproductiviteit. Nederland heeft met bedrijven als ASML, TomTom en Booking.com weliswaar geprofiteerd van de IT-revolutie, maar er kan best een schep bovenop. De Verenigde Staten zijn ons voorbeeld. Door de innovatiekracht van een bedrijf als Apple heeft de Amerikaanse economie kunnen profiteren van de explosieve groei van de smartphonemarkt. Google en Facebook hebben bliksemsnel ingespeeld op de kansen van het internet. Door sneller te vernieuwen dan hun concurrenten, zijn zij de wereldwijde kampioenen geworden en laten ze zien wat mogelijk is.

Wat dus steeds belangrijker wordt, is bedrijven in staat stellen te vernieuwen. Hierop richten we ons al met initiatieven als de topsectorenaanpak en de fiscale tegemoetkomingen in de kosten van research en development. Ik vind het daarbij cruciaal dat de ondernemers weten dat de overheid als partner aan hun zijde staat. Een overheid die niet het oude wil beschermen, maar het nieuwe mogelijk wil maken. Daarin kunnen we nog stappen zetten.

Een van de manieren om onze productiviteit te verhogen, is toepassing van vernieuwende productietechnieken zoals robotisering. Robotisering is een feit en gaat onstuitbaar doorzetten. Oude banen verdwijnen en nieuwe ontstaan. Het is nu onze taak er voor te zorgen dat niet de oude banen in Nederland verdwijnen en de nieuwe in het buitenland ontstaan. Nederlandse bedrijven laten zien hoe dat moet, zoals VDL. Tegen de recessiestroom in stampte het bedrijf in Born met duizend robots een hypermoderne productiestraat voor topauto’s uit de grond. Alle banen bij Nedcar bleven behouden, honderden nieuwe arbeidskrachten konden worden aangenomen, en er volgen er nog meer.

Ook nieuwe producten en diensten brengen nieuw verdienvermogen. Deze worden vaak door starters op de markt gebracht. Zo heeft Blendle een nieuwe manier bedacht om journalistieke content aan te bieden. Niet betalen per krant, maar per artikel. Sinds de oprichting een jaar geleden heeft het bedrijf de eerste tientallen nieuwe banen gecreëerd en kan het in Nederland ontwikkelde concept binnenkort internationaal worden uitgerold. Dit soort starters, zoals ook Takeaway.com, TicketSwap en SnappCar, laten onze economie gedijen. De starters die in het jaar 2010 zijn begonnen, hebben met elkaar in drie jaar tijd meer dan 27.000 nieuwe banen gecreëerd. Om het aantal succesvolle starters en doorgroeiers in Nederland verder te verhogen heb ik in het najaar een Special Envoy benoemd, de door de sector zelf zeer gewenste Neelie Kroes. Zij gaat de positie van Nederlandse start-ups versterken. En wij zullen met harde argumenten start-ups uit de hele wereld er van overtuigen dat Nederland ook voor hen een aantrekkelijk vestigingsland is.

Onbewust staan we starters soms nog onnodig in de weg. Zo is regelgeving vaak geënt op oude productietechnieken en verkoopkanalen. Vernieuwende bedrijven kunnen daar last van hebben. Een voorbeeld hiervan is de onduidelijkheid rondom de legaliteit van het verhuren van een kamer via Airbnb. Een ander voorbeeld is afval dat – alleen omdat we het zo noemen, ook door Europese regelgeving – niet mag worden hergebruikt als grondstof voor een nieuw product. De overheid moet in deze gevallen sneller duidelijkheid en daarmee investeringszekerheid bieden. Daarbij moeten we geen gevestigde belangen beschermen, maar publieke belangen. Ik onderzoek op dit moment waar de knelpunten zich precies voordoen en hoe we die kunnen adresseren. Voor de zomer stuur ik het resultaat daarvan naar de Tweede Kamer.

Niet alleen binnen Nederland, ook buiten Nederland moeten we belemmeringen voor innovatie wegnemen. Amerikaanse internetbedrijven hebben hun uitzonderlijke succes mede te danken aan het feit dat zij zich snel en onbelemmerd konden verbreiden. In de digitale wereld geldt steeds meer: ‘the winner takes it all’. Hoe makkelijker Nederlandse internetbedrijven op de digitale interne markt kunnen opereren, hoe groter de kans dat zij wereldwijde kampioenen kunnen worden. Zelfs binnen Europa stuiten anno 2015 Nederlandse ondernemers nog steeds op belemmeringen zoals verschillende auteursrechtregimes en btw-systematieken. Zij moeten energie, tijd en geld besteden aan administratie en rompslomp, in plaats van aan productontwikkeling. Daarom zal Nederland zich hard maken om binnen Europa de nog bestaande obstakels op het gebied van e-commerce weg te nemen en het auteursrecht te moderniseren. Deze maatregelen passen bij een Europese Unie die gericht is op economische groei en het versterken van het concurrentievermogen van bedrijven. Het kabinet maakt van innovatie één van de drie topprioriteiten tijdens het Nederlandse voorzitterschap van de Europese Unie in 2016.

Wanneer innovatieve bedrijven eenmaal zijn gestart en banen creëren, moeten we zorgen dat er genoeg Nederlanders zijn die deze nieuwe banen ook kunnen bezetten. Daar laten we te veel kansen liggen. Op dit moment hebben we 34.000 onvervulde vacatures voor ICT-specialisten. Bedrijven worden daardoor belemmerd in hun groei, of zien zich genoodzaakt activiteiten naar het buitenland te verplaatsen. Dat zijn 34.000 gemiste kansen in een land met ruim 640.000 werklozen.

Met het Techniekpact, de Smart Industry-agenda en de Human Capital ICT-Agenda stimuleren we de interesse van jonge mensen voor werk in deze sector. Mede hierdoor is sinds 2010 het aantal instromers voor ICT-onderwijs in het HBO met 13 procent gestegen en in het WO zelfs met 40 procent. Toch is dat onvoldoende. Het is zaak jonge kinderen vertrouwd te maken met ICT, zodat ze zich er later graag in willen verdiepen. Voor de toekomstige groei van onze economie moet programmeren een vast onderdeel van het basis- en voorgezet onderwijs worden.

We zijn inmiddels een half jaar verder. Welke (nieuwe) stappen heeft Kamp en de overheid genomen om bovenstaande visie verder uit te werken? Krijgen we in februari 2016 opnieuw te horen dat Nederland achterloopt als het gaat om innovatiekracht en arbeidsproductiviteit?

Foto: Marco Derksen