De toekomst van de universiteitsbibliotheek

door Marco Derksen op 8 september 2013

Universiteitsbibliotheek Leiden_1610
De universiteitsbibliotheek bestaat al zolang er universiteiten zijn en heeft al die tijd als belangrijkste taak gehad het beheren van informatiebronnen ter ondersteuning van onderzoek en onderwijs. Wie oude beelden bekijkt van de Universiteitsbibliotheek van Leiden, de oudste bibliotheek van Nederland, en deze vergelijkt met de huidige bibliotheken ziet dat er in ruim 400 jaar nauwelijks iets is veranderd. Dat heeft vooral te maken met het feit dat boeken en tijdschriften in al die jaren de belangrijkste informatiedragers zijn geweest. Met de opkomst van de computer en met name internet, is de manier waarop we met informatie omgaan drastisch veranderd. En alhoewel bibliotheken zich daar zeker op hebben aangepast, is de basis van de bibliotheek nauwelijks veranderd. De ruimte, de organisatie en de processen lijken nog steeds op die uit de begintijd van de bibliotheek.

Steeds meer beseffen universiteiten (en hogescholen) dat de bibliotheek zich radicaal moet hervormen. Met alle respect voor de strategie van Hogeschool Inholland, maar het digitaliseren van de content is slechts een eerste stap en is nog geen radicale hervorming. Oude wijn in nieuwe zakken. Maar de cruciale vraag is, hoe dan wel?

Enkele maanden geleden ben ik door de Radboud Universiteit Nijmegen gevraagd mijn visie te geven op de toekomst van de universiteitsbibliotheek en dan met name de website van de universiteitsbibliotheek. Samen met Kyonne Leyser en Bas Boerman heb ik een eerste visie geschetst van wat we Universiteitsbibliotheek 3.0 hebben genoemd.

Universiteitsbibliotheek 3.0: It’s all about search, inspire & connect!

De universiteitsbibliotheek en de mensen die daar werken van informatieprofessionals tot bibliothecarissen blijven bestaan maar krijgen een hele nieuwe rol. In de toekomst gaat het niet alleen om toegang tot informatie (data, literatuur) maar in toenemende mate om toegang tot informatie, kennis en kennissen (personen, organisaties). Het speelt die rol ook niet meer alleen tijdens de studie, maar gaat een steeds grotere rol spelen in de toekomst (alumni, leven lang leren). De fysieke bibliotheek blijft bestaan maar zal in toenemende mate een ontmoetingsplek zijn. De toegang tot kennis en kennissen zal steeds meer worden ondersteund door een persoonlijke online omgeving die via verschillende devices (mobiel, tablet, pc) toegankelijk is.

Search
Veel bibliotheeksites zijn erg aanbodgestuurd (willen alles laten zien wat ze hebben) en dat zal in de toekomst veel meer vraaggestuurd zijn. Denk aan Google, gewoon een goede zoekfunctionaliteit naar verschillende bronnen. Less is more! De basisfunctionaliteiten van een site zal worden bepaald door de toptaken van eindgebruikers.

Inspire
Via een unieke persoonlijke login kom ik in mijn persoonlijke omgeving die op basis van mijn profiel (vaste persoonskenmerken, historisch gedrag en voorkeuren) wordt ingevuld. In het begin zal dit nog heel beperkt zijn (focus op toptaken) maar op termijn gaat dit zich steeds verder ontwikkelen. Van informatiefeeds naar thematische communities rondom kennis en kennissen. Ik kan mij abonneren op feeds of informatiestromen van kennis en kennissen en wordt op die manier geinspireerd en krijg toegang tot informatie die ik nog niet kende en waar ik niet naar op zoek was maar die wel aansluiten op mijn interesse.

Connect
De thematische communities vormen zich organisch in de tijd en zijn initieel gekoppeld aan de faculteiten en bibliothecarissen (die steeds meer de rol van community manager zullen hebben), maar zullen in de toekomst steeds holistischer zijn en faculteitoverstijgend (denk aan community rondom netwerksamenleving). De verschuiving van aanbodgestuurd naar vraaggestuurd kon op termijn wel eens leiden tot nieuwe studierichtingen. In een vroeg stadium kom ik aanraking met mede-studenten, docenten maar ook organisaties buiten de universiteit die zich bezig houden met de onderwerpen die mij interesseren. De digitale bibliotheekomgeving is namelijk ook toegankelijk voor externe mensen en organisaties (bijv. ex-studenten, vakgerelateerde organisaties, etc). Open learning staat daarbij centraal.

Voor deze nieuwe bibliotheekomgevingen zullen businessmodellen worden ontwikkeld. Toegang kan betaald zijn of in ruil voor kennisuitwisseling. Denk aan gebruik/uitwisseling van boekrecensies van Amazon of BOL.com, denk aan ontwikkelingen van mobiele apps met toegang tot databases van de universiteitsbibliotheek via open API, etc. Binnen de communities zullen op termijn ook OER-oplossingen worden aangeboden (denk aan webinars, MOOC’s, etc). Uiteraard bevat de digitale bibliotheek sociale elementen om op eenvoudige manier informatie toe te voegen en te delen.

Graag hoor ik wat jullie er van vinden en kom vooral ook met suggesties!

Foto: Universiteitsbibliotheek Leiden (1610)

14 reacties

Beantwoord

Edwin Vlems. Leuk concept, ik geloof ook wel dat (universiteits)bibliotheken ontmoetingsplekken voor de toekomst worden, en veel minder de centrale opslag van informatie. Onderschat ook niet de waarde van de locatie: het zijn plekken met ‘story’ en historie. Ik vond het heerlijk om op de Universiteit van Tilburg door de bibliotheek in de kelder van gebouw A rond te snuffelen door Pravda’s uit 1917.
Maar wat ik me afvroeg: ontwikkelen concepten als Seats2Meet zich niet steeds meer in deze richting?

Beantwoord

Bibliotheken zouden juist gebruik kunnen maken van de aansluiting bij het S2M netwerk. We zien nu al theaters in ons systeem (Park theater Eindhoven of het Zaantheater), ziekenhuizen (UMC Nijmegen), accountantskantoren (Mazars Breda) en fablabs (iFrabrica Amsterdam). http://www.seats2meet.com/locations

Een voorwaarde van organisaties om te blijven bestaan blijft is om open te zijn en de verbinding te zoeken. De vraag is als organisatie of je daartoe zelf in staat bent (niet technologisch maar eerder organisch) of dat je beter aansluiting kan zoeken met bestaande ecosystemen zoals S2M (internationaal) aan het worden is…
Wij gaven al heel veel preso’s en workshops voor bibliotheken, maar blijkbaar hebben die geen van allen de juiste focus…kwestie van tijd, anders gaan ze dicht.

Beantwoord

Hoi Marco,
Boeiend onderwerp!
Ik vind dat je een mooie opzet hebt gemaakt. Het is zeker zo dat er een aansprekend systeem moet komen om de info te zoeken in een Universiteitsbibliotheek. Vergeet echter niet een oplossing te bedenken voor de echte boeken, zoals Edwin hierboven al aangeeft. Ik denk dat je misschien de 2 werelden moet scheiden; 1 digitale wereld voor de info, en 2 de echte wereld voor de beleving.
Het weggooien van boeken omdat de digitale wereld deze vervangt -zoals bij de bibliotheek van Tropenmuseum en andere bibliotheken- vind ik een doodzonde en ook een vlaag van verstandsverbijstering en van korte termijn denken. Boeken van duizenden jaren oud worden vervangen door digitale exemplaren. Absurd. Over 50 jaar trekken wetenschappers en historici zich de haren uit het hoofd.
Dus een goed digitaal systeem van deze tijd is nodig, maar vergeet niet een goede oplossing te verzinnen voor de ‘echte’ bibliotheek! Er is niets heerlijker dan de geur van een oud boek en de erfenis van je oma in handen te hebben.Koester je erfgoed.

Beantwoord

@Edwin, @Marieke: dank voor jullie aanvullingen! Overigens met beiden meer dan eens, daarom schrijf ik ook dat de fysieke bibliotheek blijft bestaan maar in toenemende mate vooral een ontmoetingsplek zal zijn. De beleving die daarbij een grote rol speelt zal voor een deel kunnen worden ingevuld door het gevoel van historie mee te geven (in welke vorm dan ook).

Inmiddels ook een paar illustratieve plaatjes toegevoegd om een beeld te geven bij search, inspire en connect!

Beantwoord

Via Twitter komen ook de eerste reacties binnen. Wilfred Rubens verwijst daar oa naar zijn blog Keynote De leeromgeving van de 21ste eeuw (tenminste het begin ervan).

Edwin Mijnsbergen reageert: “@marcoderksen zijn goede punten, als doelen. Sommige zijn al realiteit, andere blijven lastig, zoals zoeksystemen Googlestyle.” Hij verwijst daarbij naar moqub’s bibliotheek van dingen, Elag conference, CommonPlace en naar het library center van TU Delft (pdf).

Beantwoord

Profielfoto
jborsboom op schreef:

Goed stuk. Maar bekijk ook de rol van bibliotheek binnen de contentontwikkel- en verspreidingsprocessen:
1. Kennisvergaring (onderzoek, inspiratie)
2. Creëren (ontwikkelen)
3. Kennisdelen (online en offline)
4. Cureren (handmatig door experts en dmv profiling)
5. Levering (straks vlgns spotifymodel)
Bibliotheken doen nu vooral processen 3 en 5. Maar scholen en universiteiten, researchinstituten, boekhandels, bol.com, uitgevers doen ook een aantal van deze processen. In de toekomst komt het wellicht gewoon samen (offline en online) en spreek je niet meer over bibliotheken of bijv uitgevers.

Beantwoord

@Joost dank voor de waardevolle aanvulling, de processen maken zeker een belangrijk deel uit van de noodzakelijke hervorming!

Via Twitter verwijst Erno Mijland nog naar een presentatie uit 2008: Maatwerk Bibliotheek 2018. Erno benadrukt verder het verschil tussen search (hoort bij schaarste) en find (past beter bij overvloed).

Beantwoord

Het interessante is om ook eens te denken aan digitaal erfgoed. Ik was recent in Angkor Wat. Daar had men 6 bibliotheken, waar destijds de stenen tafels vol informatie bewaard zijn gebleven. Die waren er nog steeds, omdat het niet op papier was vastgelegd dus… terwijl dat destijds al wel voor handen was. Daarom weten we nu meer over Angkor dan over veel dingen in Europa uit die tijd.

De vraag is: hoe gaan we, met de informatie digitaal, straks b.v. versies vasthouden? Zou het historisch gezien niet heel, heel goed zijn om digitale versies van elke druk van een boek of artikel te bewaren? Om de herschrijving van de geschiedenis in beeld te kunnen brengen? Want nu overschrijven we veel. Ook daar spelen bibliotheken denk ik een belangrijke rol in.

Beantwoord

Beantwoord

Beantwoord

Het is zijdelings al genoemd, maar wil toch nog even speciaal de aandacht vestigen op wat voor mij al heel dicht in de buurt komt van de bibliotheek van de toekomst, The Hunt Library: http://www.mobiledia.com/news/181239.html. Voor degenen die de universiteitsbibliotheek van de Radboud Universiteit kennen; kijk bij dat artikel even heel goed naar de foto en video, met enige fantasie kun je er een geavanceerde versie van de UB Learning Zone in herkennen.

Maar ook met alle pracht en praal zoals bij de Hunt Library zou je zelfs nog kunnen zeggen, het is oude wijn in nieuwe zakken. Immers, de bibliotheek is nog steeds een gebouw, een instituut. Precies daarin zit volgens mij voor de bibliotheek de uitdaging voor de komende jaren, het binnen de beperkingen van de fysieke ruimte vinden van de juiste synergy met de onbegrensde digitale wereld.

Beantwoord

Zelf heb ik een arbeidsverleden in de openbare bibliotheekwereld. Inmiddels werk ik al weer twintig jaar bij Avans Hogeschool, die met Xplora een redelijk modern bibliotheekconcept heeft ontwikkeld, gericht op hbo studenten en medewerkers. Xplora is sterk in de combinatie van fysieke en online informatiebronnen, computerwerkplekken, samenwerkvoorzieningen en ondersteuning (ook op multimediagebied).

Toch krijg ik bij veel openbare bibliotheken (dit is wellicht een beetje buiten de discussie) het idee dat ze niet weten hoe angstvallig ze moeten meegaan met de trends. De openbare bibliotheek moest in het verleden zoals een boekwinkel worden (thematisch en gezellig), zoals een cultuurcentrum (tentoonstellingen en lezingen) of cursuscentrum.

De uitspraken van Jet Bussemaker, onlangs bij de introductie van de centrale digitale bibliotheek, bezorgen me ook kriebels:
“Een bibliotheek is tegenwoordig veel meer dan een verzameling boeken en kranten.” [Dat is eigenlijk ouderwets en niet goed. EvO]
“Het is een plek waar gestudeerd wordt, waar buurtbewoners elkaar ontmoeten, waar kunst en cultuur te zien is.” [Daar moeten we blijkbaar naar toe. EvO]

De kernwaarde van bibliotheken ligt bij het verstrekken van informatiebronnen, informatiebemiddeling en bij mensen informatievaardig maken. De vorm van de informatiebronnen verandert hooguit.

De rest is -mijns inziens- opsmuk, waar andere maatschappelijke partijen veel beter in zijn of meer ervaring mee hebben.

Nog één opmerking over Google als voorbeeld bij Search. Sorry, Google is misschien ogenschijnlijk een voorbeeld van zoekgemak. Maar het gaat om de resultaten. En die zijn bij Google overmatig, ongefilterd, vaak weinig betrouwbaar (door commerciële factoren) en onvoldoende gericht op de eigenlijke vraag. Dan kan een menselijke intermediair (lees: informatiespecialist) als het goed is nog ‘wonderen’ verrichten. En daar ligt dan ook een kernwaarde voor de bibliothecaris van vandaag.

Beantwoord

Beantwoord

Geef een reactie

Je e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.

Laatste blogs

Bekijk alle blogs (1033)
Contact