Uit de enquête bleek dat iets meer dan een vijfde (20,6 procent) van de ondervraagde ambtenaren het afgelopen jaar in de openbaarheid is getreden, zowel op online als offline platforms. Factoren als opleidingsniveau, salaris maar ook positie (ministerie) hebben een invloed of een ambtenaar wel of niet naar buiten treedt. Het online netwerk van ambtenaren lijkt vooral een naar binnen gericht professioneel netwerk: vrijwel alle actoren zijn (direct of indirect) verbonden aan de overheid; het maatschappelijke middenveld ontbreekt.

Ambtenaren herkennen dit beeld. Hun verklaringen over het feit dat slechts een klein gedeelte van hun beroepgroep in de openbaarheid treedt, hebben de onderzoekers opgedeeld in vier categorieën:

• Politiek-bestuurlijk: Ondanks dat de samenleving steeds horizontaler georiënteerd is, blijven binnen de overheid verticale structuren zichtbaar. ‘We zijn er voor de samenleving, maar werken voor de minister’, aldus een ambtenaar tijdens de expertsessie.
• Maatschappelijk: De overheid ligt onder een vergrootglas, vooral in de nieuwe media. En in hoeverre is de netwerksamenleving geïnteresseerd in lineaire beleidsprocessen?
• Media: Er bestaat een paradoxaal verband tussen een interactieve en snelle overheid enerzijds en een betrouwbare en precieze overheid anderzijds. Het is niet altijd even gemakkelijk om de berg aan (digitale) informatie (snel) te duiden en hierop in te spelen.
• Privé: Niet iedere ambtenaar wil even herkenbaar zijn als ambtenaar. Hoe ver kun je gaan in het verspreiden van je eigen mening over maatschappelijke kwesties? Sommige ambtenaren zien dit overigens juist als manier om hun carrière een boost te geven.

Blijkbaar zijn ambtenaren het wel eens met de opvatting dat de overheid moet kantelen en zich de horizontale structuur eigen moet maken. Hun daadwerkelijke gedrag sluit hier echter niet bij aan.

Een interessant onderzoek waarbij ik met name de netwerkanalyse op social media met belangstelling heb gelezen. Uit de netwerkvisualisatie zijn vier subnetwerken te destilleren: overheidscommunicatie en nieuwe media (rood), ministerie van economische zaken (groen), woordvoering en politiek (blauw) en duurzaamheid (licht groen). Aan de hand van deze analyse stellen de onderzoekers vast dat het vooral gaat om een netwerk van professionals verbonden aan het ambtelijk apparaat. Opmerkelijk dat de onderzoekers daarbij de kanttekening plaatsen dat media als Frankwatching en DutchCowboys zich voor een belangrijk deel richten op de overheid. Inhoudelijk gaan de online discussies over actualiteit, duurzaamheid en innovatie, beleidsinhoudelijke thema’s en nieuwe vormen van samenwerken (vooral ingegeven door de leden van het Ambtenaar 2.0-netwerk).

Interessant is ook om vast te moeten stellen dat zowel de communicatiemedewerkers binnen de overheid als de beleidsambtenaren vinden dat externe communicatie vooral een rol is van de afdeling communicatie. Ambtenaren voelen zich lang niet altijd senang met de (nieuwe) media en doen graag een beroep op de expertise van communicatiespecialisten. In die zin is het vasthouden en verwijzen naar verticale organisatiestructuur van de overheid een gelegenheidsargument om zelf niet in de openbaarheid te hoeven treden. Uiteraard verschilt dit van persoon tot persoon. De houding van communicatie- en beleidsambtenaren heeft ertoe geleid dat het primaat van de communicatie-afdeling sterk is verankerd binnen de overheid die daarmee verticaal en hierarchisch is georganiseerd terwijl de nieuwe netwerksamenleving vraagt om horizontale, transparante en interactieve overheid!

Bron: Ambtenaren in de openbaarheid

Foto: Marco Derksen