Het filosofische kader van Cogito ergo sum wordt prachtig opnieuw geïnterpreteerd als een cirkel: door te denken weten we dat we bestaan, en door dat besef blijven we denken, zelfs als we aan onszelf twijfelen. Het is een krachtige boodschap dat het denkproces nooit eindigt en altijd begint bij onszelf.

Kritisch denken is essentieel in een wereld vol AI en algoritmes. Maar in plaats van te kiezen tussen menselijk denken of AI, zouden we kunnen streven naar het beste van beide werelden. AI kan ons helpen om repetitieve taken te automatiseren en nieuwe inzichten te ontdekken, maar het is aan ons om de controle te behouden. Door bewust kritisch te blijven, zelfreflectie in te bouwen en AI enkel te gebruiken als hulpmiddel, kunnen we effectiever werken zonder onze autonomie te verliezen. AI als verlengstuk van ons denken, niet als vervanging.

Het voorkomen van gemakzucht in een wereld waarin AI steeds vaker beslissingen ondersteunt, vereist een bewuste en actieve houding. Vijf concrete manieren om dat te doen:

• Ontwikkel een kritische mindset: Sta stil bij de suggesties die AI je geeft en vraag je altijd af waarom een bepaalde optie wordt voorgesteld. Dit voorkomt dat je klakkeloos meegaat met AI’s aanbevelingen. Stel vragen als: Is dit de beste keuze? Wat zijn de alternatieven? Hoe is deze beslissing tot stand gekomen? Kritisch denken is de beste verdediging tegen automatisering van je eigen beslissingsvermogen.
• Creëer tijd voor reflectie: AI helpt bij snelheid en efficiëntie, maar je moet bewust momenten inplannen om afstand te nemen en zelfstandig na te denken. Neem pauzes van digitale tools en reflecteer regelmatig op je werk, beslissingen en de informatie die je tot je neemt. Door ruimte te maken voor reflectie voorkom je dat je in een automatische stroom van AI-gebruik terechtkomt.
• Beperk afhankelijkheid van algoritmes: Maak een bewuste keuze over waar en wanneer je AI inzet. Gebruik AI vooral voor routinetaken of ter ondersteuning van analyses, maar laat het niet beslissingen nemen die jouw waarden of strategisch inzicht vereisen. Houd grip op de momenten waar jij het oordeel wilt vormen.
• Blijf leren en ontwikkelen: AI is constant in ontwikkeling en leert bij, maar dat moet jij als mens ook blijven doen. Door jezelf steeds verder te ontwikkelen, samen met anderen kennis op te bouwen en nieuwe inzichten op te doen, verminder je de kans dat je gemakzuchtig wordt. Een lerende houding houdt je scherp en zorgt dat je AI blijft zien als een tool, niet als een autoriteit.
• Wees je bewust van ‘comfort traps’: AI kan het leven gemakkelijker maken, maar dat kan leiden tot een valkuil: het kiezen van de makkelijke weg. Bewustzijn van deze ‘comfort traps’ is essentieel. Neem actief de moeilijkere of tijdrovende weg wanneer het belangrijk is voor je creatief, strategisch of ethisch denken. Gemak kan verleidelijk zijn, maar uitdaging leidt tot groei.

Door actief kritisch te blijven, ruimte te maken voor reflectie en te investeren in persoonlijke ontwikkeling, voorkom je dat je passief meegaat in wat AI je voorstelt. De sleutel is om AI te zien als een aanvulling, niet als een vervanging van je eigen denkproces.