Al snel in het gesprek komt het Programma Bruggen en Kademuren ter sprake. Een complexe uitdaging voor gemeente Amsterdam, maar ook een prachtige casus als het gaat over innovatie en ecosysteemdenken. Laat je door beide gasten meenemen in het warme pleidooi voor het met liefde loslaten van het projectdenken en het omarmen van het ecosysteemdenken voor complexe opgaven.

De gemeente gaat de komende jaren flink investeren in de Amsterdamse bruggen en kademuren. Van de in totaal ongeveer 1800 bruggen en 650 km kades, oevers en glooiingen van de gemeente, wordt er versneld ruim 850 bruggen en 200 km kademuur aangepakt. Deze bruggen en kademuren zijn belangrijk voor de bereikbaarheid van de stad. Veel van die bruggen en kademuren zijn meer dan 100 jaar oud en deels aan het einde van hun levensduur. Ze worden steeds intensiever gebruikt en zwaarder belast. Door bezuinigingen uit het verleden en achterstand in het onderhoud is een speciale aanpak voor de historische bruggen en kademuren hard nodig. Zie ook de documentaire: Amsterdam is nog niet jarig.

De gemeente Amsterdam richt zich bij de aanpak op het significant verhogen van de productie door te kiezen voor standaardiseren en innoveren. Om het inzicht in de staat van de bruggen en kademuren te vergroten, ligt het zwaartepunt op het uitvoeren van risico gestuurd onderzoek. De constructies waar ze zorgen bij hebben komen als eerst aan de beurt.

Malcolm brengt de casus in van het programma bruggen en kademuren in gemeente Amsterdam, en weet gedurende het gesprek goed de kansen en uitdagingen van het ecosysteemdenken uit te leggen. In de casus is er geen duidelijke vraag, eerder een mêlee aan problemen en kansen die over verschillende domeinen tegelijk spelen. Hoe breng ik versneld in beeld wat de status is van bruggen en kademuren? Hoe werk ik aan de kademuren en beperk ik de hinder en overlast voor de omgeving? Hier spelen een groot aantal actoren een rol. Hier past het huidige paradigma van opdrachtgever, opdrachtnemer en ketensamenwerking niet meer. Malcolm pleit voor het omarmen van ecosysteem denken.

Ecosystemen bestaan volgens Malcolm uit drie elementen:

• Actoren die met elkaar een formele en informele relatie hebben;
• Context die vaak complex en onzeker is;
• Vraagstuk dat vaak een mêlee aan dynamische vraagstukken betreft.

De noodzaak van het anders organiseren is evident: als we het op de huidige manier doen, dan hebben we 400 jaar nodig voor het herstel van de bruggen en kademuren. Bovendien zijn de kosten extreem hoog.

Op dit moment wordt nog vaak projectmatig gewerkt. Je hebt een vraag, dat wordt ingekaderd (hek eromheen) met een duidelijk begin en eind, een projectteam, eigenaarschap en de vraag mag niet veranderen. Het projectdenken zit het ecosysteem denken in de weg aldus Malcolm. Zijn advies is niet voor elk object een projectteam opzetten en blijven werken met standaardpartijen, maar een werkstroom organiseren waardoor je bij ieder nieuw object sneller en beter gaat omdat je ook leert (lerend systeem).

Leentje vult aan dat heterogeniteit een belangrijk onderdeel is het van ecosysteemdenken. Wicked problems kunnen alleen worden opgelost als je ook kennis van buiten het eigen domein haalt.

Als voorbeeld wordt het monitoren van de bruggen en kademuren genoemd. Werde voorheen met landmeters gedaan, nu met meetboten en 3D-lasterscans. De volgende stap is niet nog snellere boten, maar er zijn ook mogelijkheden met satellietdata dat geleverd wordt door andere partijen waar je nog niet mee samenwerkt.

Vaak zijn aanbestedingsregels niet passend voor het ecosysteemdenken. Niet per definitie zitten deze regels in de weg, maar de wijze waarop we omgaan met deze regels aldus Malcolm. We hebben vaak al een oplossing in ons hoofd en hebben deze ook al helemaal uitgeschreven terwijl een betere oplossing wellicht uit een hele andere hoek komt. Bij meetboten moeten we wellicht niet naar een 20x snellere boot, maar naar een hele andere oplossing!

Wat moeten we doen om ecosysteem denken meer te omarmen, en het projectdenken meer los te laten?

• Met liefde het project denken loslaten (het heeft ons immers veel gebracht).
• Nieuwe partijen toelaten in het ecosysteem.
• Regels en wetgeving kunnen in de weg zitten (van inkoop tot ISO en NEN-normen); hier andere afspraken over maken.
• Als je ze vraagt wat ze willen, dan willen ze sneller, meer, etc. Dat is menselijk, maar om verder te ontwikkelen, moet je soms ook zaken ook echt loslaten.

Leentje vult aan:

• Wetenschap en kennisinstellingen spelen grotere rol bij het verder kijken dat wat we nu al kennen.
• Oplossingen zijn vaak op korte termijn gefocused, ecosysteem denken is op lange termijn gericht.
• Belangrijk om reflectievermogen in te bouwen (leren).
• Als er veel onzekerheden zijn (en dat is bij wicked problems altijd het geval), dan zijn er ook veel risico’s. Dat moet je accepteren, anders kun je ook niet leren en kunnen we ook de complexe uitdagingen niet aan.

Voor in de Mayor’s Manual hebben Malcolm en Leentje de volgende adviezen:

• Voor wicked problems het projectmatig werken met liefde loslaten, en vanuit ecosysteem denken oppakken.
• Continuïteit en vertrouwen is cruciaal (niet iedere 4 jaar een aanpassing op visie en beleid).
• Schotten tussen nieuwbouw en beheersbudget moeten weg (anders kan je nooit naar life cycles, circulair, etc).

Op internet vinden we nog twee mooie interviews met Malcolm waarin hij een tweetal erg rake en mooie uitspraken doet in het kader van ecosysteem denken:

Hoe je samenwerking anders ‘vangt’ in het contract:

Malcolm heeft in de loop der jaren een interessante ontwikkeling doorgemaakt op het gebied van samenwerking. Als verse civiel ingenieur was de objectieve meetbaarheid leidend: “dé waarheid komt uit een excelsheet!”. In samenwerking bleek de opvatting niet helpend. Nadien verdiepte hij zich in juridische opleidingen en de wereld van de aanbestedingen. Hij wist nu, “dé waarheid komt uit het contract!”. Als het contract en de technische oplossing goed is, dan ís het goed. Ook deze visie sneuvelde door de ervaring. Uiteindelijk deed hij een gedegen mediator opleiding. Nu is hij van mening dat “de waarheid ontstaat waar twee mensen echt met elkaar in gesprek zijn”.

Bij een samenwerking is een conflict onvermijdelijk:

Overal waar mensen samenwerken lijken conflictsituaties -ondanks alle goede bedoelingen- onvermijdelijk. Volgens Malcolm is het ontstaan van een conflict in een project een gegeven, daar dit een direct gevolg is van samenwerking tussen mensen. Een conflict vermijden is het slechtste wat je kunt doen, een conflict is juist goed voor de effectiviteit van een samenwerking.

Afgelopen week had ik op LinkedIn al een kort bericht geplaatst over deze podcast. Heb daar veel reacties op gekregen, waaronder van Malcolm zelf. Inmiddels hebben we telefonisch contact gehad en gaan we elkaar zeker vaker spreken. Een eerste stap die ik heb gezet is mij verder verdiepen in nieuwe sourcingaanpak die nodig is voor het ecosysteemdenken: van transactionele contracten naar formele relationele contracten.

To be continued!