Zelf maakte ik in 2016 voor het eerst kennis met Hartmut Rosa’s werk via de Nederlandstalige editie Leven in tijden van versnelling, samengesteld door Marli Huijer. Een compacte introductie tot zijn analyse van sociale versnelling, die destijds al indruk op me maakte door de herkenbaarheid ervan: we proberen steeds sneller te leven, maar raken juist daardoor verder verwijderd van wat ertoe doet.

Toch duurde het tot 2024 voordat ik me echt in zijn werk verdiepte. Ik werd geïnspireerd door een aantal podcasts die Rosa’s ideeën koppelen aan actuele vragen over leiderschap, organisatie en maatschappelijke verandering. Bijvoorbeeld een aflevering van de serie Sensemaking met Leike van Oss, waarin resonantie wordt besproken als tegenkracht tegen de instrumentalisering van het leven. Of De Ambachtsschool voor Organiseren en Veranderen, waar Rosa’s concepten worden vertaald naar de praktijk van organisatieontwikkeling. En meer recent: Filosofie in actie, waarin toekomstantropoloog Roanne van Voorst helder uitlegt hoe resonantiedenken werkt.

Een wereld in permanente versnelling
Volgens Rosa is het kernprobleem van de moderne tijd wat hij noemt dynamische stabilisatie: samenlevingen functioneren alleen nog als ze voortdurend versnellen. Dat geldt niet alleen voor economieën die moeten blijven groeien, maar ook voor politiek, wetenschap, onderwijs en zelfs persoonlijke ontwikkeling. We moeten steeds méér doen in minder tijd – anders stagneren we of verdwijnen we uit het systeem.

Deze structurele versnelling vindt plaats op drie niveaus:

• technische versnelling (sneller transport en snellere communicatie),
• versnelling van sociale verandering (sneller wisselen van baan, partner of woonplaats),
• en versnelling van het levensritme (meer doen, sneller leven, multitasken).

Deze versnellingen zijn volgens Rosa niet alleen objectief meetbaar – zoals aan de stijgende spreeksnelheid in parlementen of het aantal beroepen dat iemand gedurende een leven uitoefent – maar ook subjectief voelbaar: als druk, haast en vermoeidheid.

Een treffend voorbeeld is het schrijven van e-mails: dat gaat veel sneller dan brieven, maar leidt paradoxaal genoeg tot meer berichten – en dus meer werk. De tijd die we winnen, wordt onmiddellijk opnieuw geclaimd. Hetzelfde geldt voor mobiliteit: dankzij de auto reizen we sneller, maar wonen en werken we verder van elkaar, wat het netto tijdverlies vaak vergroot.

Vervreemding
Wat verliezen we als we tijd proberen te besparen? Volgens Rosa verliezen we het vermogen om ons te verbinden met de wereld. Versnelling leidt tot vervreemding: mensen voelen zich niet meer verbonden met objecten, anderen of instituties. Een auto was ooit iets waaraan men sleutelde en waarmee men zich identificeerde; nu is het een gesloten systeem dat wordt vervangen zodra het hapert. Ook in kleding, technologie en woningen zien we die verschuiving: spullen worden functioneel maar betekenisloos. We hebben toegang tot alles, maar ervaren niets echt.

Rosa spreekt van een overgang van een wereld die “tot ons spreekt” naar een wereld die “stom” is geworden. Zelfs ons vrijetijdsgedrag (mindfulness, wellness, vakanties) is ingebed geraakt in een logica van prestatie en optimalisatie. We ontspannen om beter te presteren, niet om tot rust te komen. Zelfs liefde, natuur of muziek worden gecommodificeerd en functioneel ingezet.

Synchronisatiecrises
Een centrale zorg in Rosa’s analyse is de desynchronisatie tussen sociale subsystemen. Niet alles versnelt in hetzelfde tempo. De natuur heeft haar eigen ritme: bossen en vispopulaties herstellen niet in het tempo waarin ze worden geëxploiteerd. Democratische besluitvorming vereist tijd voor reflectie en compromis, terwijl markten en media draaien op snelheid en directheid. Ook de menselijke psyche kan het tempo van constante innovatie en prestatiedruk niet bijhouden. Rosa ziet in de klimaatcrisis, burn-out en politieke polarisatie uitingen van deze diepe temporele disbalans.

Resonantie als tegenbeweging
Tegenover vervreemding plaatst Rosa het concept resonantie: een manier van in de wereld zijn waarbij we geraakt worden, daar actief op reageren, en daardoor zelf veranderen. Resonantie ontstaat in relaties die wederkerig, open en niet te forceren zijn. Denk aan een diep gesprek, een wandeling in de natuur, muziek die je raakt of liefde die onverwacht ontstaat.

Rosa onderscheidt hierin verschillende lagen van resonantie. Roanne van Voorst verheldert dit in een aflevering van Filosofie in actie:

• horizontale resonantie (de verbinding tussen mensen in een écht gesprek of intiem moment),
• verticale resonantie (geraakt worden door iets groters, zoals kunst, natuur of spiritualiteit),
• diagonale resonantie (opgaan in een handeling of ambacht, waarbij je jezelf tijdelijk vergeet).

Resonantie is het moment waarop “de dingen zingen” (vrij naar de dichter Rainer Maria Rilke). Het is de zeldzame ervaring dat de wereld als levend en betekenisvol tot je spreekt. “Het zingen is er nog,” zegt Van Voorst, “maar je moet stil zijn om het te horen.”

Cruciaal is dat resonantie niet maakbaar is. Je kunt geen ervaring kopen of plannen. Wel kun je voorwaarden scheppen: vertragen, controle loslaten, ontvankelijk zijn. Rosa noemt dit Unverfügbarkeit, de onbeschikbaarheid van wat er werkelijk toe doet. Juist daarin schuilt de mogelijkheid tot vervulling.

Resonantie vraagt ook om een ander wereldbeeld: minder gericht op meten, beheersen en benutten; meer op luisteren, afstemmen en wederkerigheid. Volgens Rosa ontstaan betekenisvolle ervaringen aan de rand van controle: in het onverwachte, het onvoorziene, het relationele.

Hartmut Rosa en AI
Hoewel Rosa zich niet expliciet uitlaat over kunstmatige intelligentie, biedt zijn denken een interessante visie om de impact ervan te duiden. AI-technologie versnelt communicatie, besluitvorming en productie, wat de druk op mensen en systemen verder vergroot. De logica van optimalisatie en controle – kernbegrippen in Rosa’s kritiek – wordt door AI versterkt.

Die versnelling leidt niet alleen tot overbelasting, maar ook tot existentiële vervreemding: interacties worden geautomatiseerd, ervaring gereduceerd tot data. Rosa’s concept van resonantie staat daar haaks op: het vraagt tijd, wederkerigheid en onvoorspelbaarheid. AI maximaliseert beschikbaarheid en efficiëntie – en daarmee, paradoxaal, betekenisloosheid.

Op AI-gedreven platforms zoals sociale media wordt dit voelbaar: we scrollen sneller, reageren sneller, maar voelen ons steeds leger. Rosa’s pleidooi voor Unverfügbarkeit raakt daarmee aan de kern van de AI-paradox: hoe meer we proberen te beheersen en sturen, hoe minder we werkelijk worden geraakt.

Waar AI gericht is op reductie van complexiteit en onzekerheid, ziet Rosa juist in het onverwachte en relationele de bron van betekenis. In die zin zijn AI-systemen de belichaming van wat hij een “stomme wereld” zou noemen: functioneel, efficiënt, maar niet in staat tot echte wederkerigheid.

Conclusies en aanbevelingen
De samenleving zoals we die nu kennen, versnelt zichzelf richting uitputting. Niet omdat mensen dat per se willen, maar omdat het systeem het afdwingt. Rosa’s analyse maakt duidelijk dat technische innovatie en persoonlijk timemanagement de kern van het probleem niet raken. Nodig is een herijking van onze culturele idealen, politieke structuren en economische drijfveren.

Als we een toekomst willen waarin mensen zich verbonden voelen – met hun werk, hun omgeving, elkaar – moeten we ruimte maken voor resonantie. Dat vraagt om vertraging waar het kan, terughoudendheid in beschikbaarheid en systemen die ritmeverschillen kunnen verdragen. Resonantie is geen nostalgie of terugkeer naar vroeger, maar een andere verhouding tot tijd, snelheid en controle.

Tot slot stelt Rosa een ongemakkelijke maar fundamentele vraag: willen we blijven leven in een wereld waarin alles beschikbaar is, maar niets nog iets betekent?

Alhoewel ik niet echt door zijn boeken heen kom (dat heb ik overigens wel bij meer filosofen), is Rosa absoluut een van mijn inspiratiebronnen voor de gedachten die ik op dit moment in Noorwegen aan het uitwerken ben.

Verder lezen, luisteren en kijken

Boeken:

• Rosa, H. (2005). Beschleunigung: Die Veränderung der Zeitstrukturen in der Moderne. Berlin: Suhrkamp.
• Rosa, H. (2010). Alienation and acceleration: Towards a critical theory of late-modern temporality. Aarhus: NSU Press.
• Rosa, H. (2013). Beschleunigung und Entfremdung: Entwurf einer kritischen Theorie spätmoderner Zeitlichkeit. Berlin: Suhrkamp.
• Rosa, H. (2013). Social acceleration: A new theory of modernity (J. Trejo-Mathys, Trans.). New York: Columbia University Press.
• Rosa, H. (2016). Resonanz: Eine Soziologie der Weltbeziehung. Berlin: Suhrkamp.
• Rosa, H. (2016). Leven in tijden van versnelling (H. Stegeman, Vert.). Amsterdam: Boom.
• Rosa, H. (2019). Resonance: A sociology of our relationship to the world (J. C. Wagner, Trans.). Cambridge: Polity Press.
• Rosa, H. (2020). Unverfügbarkeit. Berlin: Suhrkamp.
• Rosa, H. (2020). The uncontrollability of the world (J. C. Wagner, Trans.). Cambridge: Polity Press.
• Rosa, H. (2022). Onbeschikbaarheid (H. Stegeman, Vert.). Amsterdam: Boom.
• Rosa, H. (2022). Demokratie braucht Religion. Berlin: Suhrkamp.
• Rosa, H. (2024). Democratie vraagt om religie (H. Stegeman, Vert.). Amsterdam: Boom.

Video’s en lezingen:

• Rosa, H. (2021, 17 november). Social acceleration, alienation, and resonance [Lezing]. University of Helsinki.
• Rosa, H. (2022, 5 oktober). Social acceleration, parametric optimization, and the resonance conception [Lezing]. Aalborg University.
• ARTE. (2023, 9 januari). Was verlieren wir, wenn wir Zeit sparen? [Video]. YouTube.

Podcasts en blogs:

• Koneksa Mondo. (2016, 26 december). Hartmut Rosa: Leven in tijden van versnelling (n.a.v. boek) [Blogpost].
• Sensemaking. (z.d.). Resonantie met Leike van Oss [Podcastaflevering].
• Sensemaking. (z.d.). Resonantie en wederopbouw met Leike van Oss en Jaap van ’t Hek [Podcastaflevering].
• De Ambachtsschool. (z.d.). Vervreemding en resonantie [Podcastaflevering].
• Koneksa Mondo. (2024, 25 januari). Resonantie: De sleutel tot betekenisvolle verbinding in een versnelde wereld? [Blogpost].
• Filosofie in actie. (2025, 27 mei). In gesprek met Roanne van Voorst [Podcastaflevering].
• Koneksa Mondo. (2025, 26 juni). In gesprek met Roanne van Voorst: Over menselijkheid, technologie en tijd [Blogpost].