De film Dead Poets Society uit 1989, geregisseerd door Peter Weir en geschreven door Tom Schulman, is zonder twijfel een van mijn favoriete films aller tijden. Begin jaren negentig zag ik hem voor het eerst en werd er meteen diep door geraakt. De uitdrukking carpe diem (pluk de dag) staat sindsdien in mijn geheugen gegrift. Later heb ik de film nog meerdere keren bekeken en telkens opnieuw inspireerde de boodschap mij: leef voluit, wees jezelf en durf je eigen pad te volgen, want het leven is kort.
Op dit moment verblijf ik voor een mini-sabbatical in Noorwegen, waar ik mij onder andere bezighoud met filosofie en levensvragen. Een goed moment om deze film opnieuw te bekijken. Dat hebben we gisteravond gedaan, en opnieuw kreeg ik kippenvel.
In Dead Poets Society komt John Keating (gespeeld door Robin Williams) als docent Engels terecht op de conservatieve jongensschool Welton Academy. Hij doorbreekt daar de traditionele en rigide onderwijsstructuur door zijn studenten aan te moedigen zelfstandig te denken, zichzelf te zijn en het leven intens te ervaren. Via poëzie maakt Keating zijn leerlingen bewust van hun sterfelijkheid en spoort hen aan hun eigen weg te kiezen, ondanks maatschappelijke druk en de verwachtingen van ouders en docenten. Zijn benadering brengt echter ook risico’s met zich mee, wat leidt tot tragische gevolgen wanneer een leerling zichzelf van het leven berooft door het verstikkende conflict tussen persoonlijke vrijheid en de verwachtingen van zijn vader.
Hoewel ik niet weet of de makers bewust inspiratie hebben gehaald uit filosofische bronnen, weerspiegelt de film duidelijk elementen uit de existentiële filosofie van denkers als Jean-Paul Sartre, Simone de Beauvoir en Martin Heidegger. De oproep tot authenticiteit, het bewustzijn van onze sterfelijkheid en het belang van individuele vrijheid en verantwoordelijkheid komen helder naar voren. Ook Friedrich Nietzsches gedachtegoed over het ontdekken en worden wie je werkelijk bent herken ik sterk in de film. Bijzonder opvallend vind ik bovendien de overeenkomst met Socrates, die eveneens werd veroordeeld omdat hij jongeren aanzette tot kritisch en zelfstandig denken en daarmee gevestigde normen en autoriteiten uitdaagde. Opmerkelijk genoeg is deze vergelijking met Socrates niet terug te vinden in de wetenschappelijke literatuur over de film. Althans, ik heb deze niet kunnen vinden.
De filosofische onderlaag in Dead Poets Society verklaart volgens mij mede waarom de film tijdloos is gebleven: hij nodigt uit tot reflectie op het onderwijs, maar vooral ook op het leven zelf. De spanning tussen individu en maatschappij raakt mij, omdat zij universeel en herkenbaar is. Zoals Keating zijn leerlingen bewust maakt van hun vrijheid en authenticiteit, nodigt de film mij uit stil te staan bij mijn eigen keuzes.
De belangrijkste conclusie die ik uit deze hernieuwde kijkervaring trek, is dat persoonlijk leiderschap begint bij het durven volgen van eigen overtuigingen en waarden, ongeacht maatschappelijke druk. Dead Poets Society herinnert mij eraan dat vrijheid, authenticiteit en eigenheid niet vanzelfsprekend zijn, maar steeds bewust nagestreefd en beschermd moeten worden. ‘Carpe diem’ is niet alleen een aansporing om voluit te leven, maar vooral een oproep om verantwoordelijkheid te nemen voor je eigen levensweg. En voor wie de film nog nooit heeft gezien, gaat kijken!
Bronnen
- Mertens, M. (2024). The pressure of conformity and the need to break free in Peter Weir and Tom Schulman’s Dead Poets Society. Translational Approaches, Literary Encounters, 1(1), 7-21.
- P.J., Arya, & Bhuvaneswari, R. (2024). Learning to think: Deterritorialization in Mona Lisa Smile and Dead Poets Society. Humanities and Social Sciences Communications, 11(780).
- Life Academy. (2024). Dead Poets Society exposed through a philosophical lens. YouTube.
