Afgelopen week bezochten wij het Historisk Museum in Oslo, waar onder andere de tentoonstelling Uqšuqtuuq – The Collection from Roald Amundsen te zien is. Deze permanente expositie (vanaf juni 2024) is opgebouwd rond een unieke collectie van ruim 1.200 voorwerpen die de Noorse ontdekkingsreiziger Roald Amundsen verzamelde tijdens zijn reis door de Northwest Passage tussen 1903 en 1906. Amundsen verbleef bijna twee jaar bij de Nattilik Inuit op King William Island, een plek die in het Inuktitut Uqšuqtuuq heet: “de plaats met veel blubber”. Zijn verblijf leverde niet alleen wetenschappelijke observaties en navigatiegegevens op, maar ook een bijzonder inzicht in het dagelijks leven, de gebruiken en kennis van de Inuitgemeenschap waar hij te gast was.
Wat mij fascineerde in deze tentoonstelling was niet alleen het materiële erfgoed dat Amundsen verzamelde – zoals kleding, gereedschappen en een traditionele qulliq, de olielamp die in elk huishouden een rol speelde – maar ook de duiding van het systeem van kennis en waarden dat deze objecten betekenis geeft: Inuit Qaujimajatuqangit, kortweg IQ.
Inuit Qaujimajatuqangit is een Inuktitut-term die letterlijk betekent: “dat wat bekend is via ervaring”. Het verwijst naar een samenhangend geheel van kennis, waarden, gedragsnormen en wereldbeelden die door generaties Inuit zijn opgebouwd. Anders dan het technische begrip ‘kennis’ doet vermoeden, is IQ niet alleen gebaseerd op observaties over het klimaat, de jacht of het gedrag van dieren, maar omvat het ook morele richtlijnen over samenleven, opvoeding, besluitvorming en het omgaan met de natuurlijke omgeving. IQ is een dynamisch systeem dat zich blijft ontwikkelen in relatie tot nieuwe uitdagingen.
Een concreet voorbeeld hiervan is de qulliq, een stenen lamp die brandt op zeehonden- of walrusvet. Deze lamp zorgde niet alleen voor licht en warmte in de iglo, maar vroeg ook om dagelijks onderhoud, kennis van materialen en zorgvuldige afstemming tussen mens en omgeving. De qulliq werd meestal verzorgd door vrouwen en is daarmee ook een voorbeeld van hoe ecologische en sociale kennis onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn in de Inuittraditie.
Rose Tina Alivaktuk (links) en Krista Zawadski zijn zeer geïnteresseerd in de traditionele lamp in de tentoonstelling Uqšuqtuuq – de collectie van Roald Amundsen. Foto: Tea Kristiansen/Museum voor Cultuurgeschiedenis, UiO.
Inuit Qaujimajatuqangit is niet alleen erfgoed; het is ook bestuursfilosofie. In Nunavut, het autonome Inuitgebied in Canada, met een bevolking van circa 39.000 inwoners, waarvan ongeveer 85 procent Inuit is, vormt IQ de basis van beleid op het gebied van natuurbeheer, onderwijs, gezondheidszorg en rechtspraak. Principes zoals Aajiiqatigiinniq (samen besluiten) en Avatittinnik Kamatsiarniq (zorg dragen voor de omgeving) zijn opgenomen in officiële wet- en regelgeving. In de Nunavut Wildlife Act van 2003 zijn bijvoorbeeld ook ethische principes als Papattiniq (de natuur is geen handelswaar) en Iliijaaqaqtallniq (dieren niet disrespectvol behandelen) expliciet opgenomen.
Tegelijkertijd laat het werk van onderzoekers als Tester en Irniq (2008) zien dat IQ onder druk staat wanneer het wordt teruggebracht tot een instrument binnen een bureaucratische of economische logica. Wanneer IQ alleen wordt gezien als ecologische data voor beleidsdoeleinden, verdwijnen de sociale, spirituele en relationele dimensies uit beeld. IQ is dan niet langer een leefwijze, maar een bron van informatie. Deze reductie bedreigt de integriteit van het systeem en de gemeenschap waaruit het voortkomt.
De tentoonstelling in Oslo, en de samenwerking tussen het Historisk Museum en het Nattilik Heritage Centre in Gjoa Haven, bieden een kans om stil te staan bij de waarde van Inuitkennis. Niet als een exotisch reliek uit het verleden, maar als een actueel en veerkrachtig systeem van leven, denken en organiseren. Het feit dat een deel van de collectie nu ook digitaal beschikbaar is in het Inuktitut, Engels, Frans en Noors, en dat er samenwerking is rond terugkeer en beheer van objecten, wijst op een toenemend bewustzijn van de noodzaak tot meerstemmigheid en wederkerigheid.
Wat kunnen wij leren van Inuit Qaujimajatuqangit?
Ten eerste dat kennis niet losstaat van context, relaties en waarden. Waar wij geneigd zijn kennis te objectiveren, nodigt IQ uit tot het zien van verbondenheid tussen mens, natuur en gemeenschap. Ten tweede laat IQ zien dat besluitvorming niet per se hiërarchisch of op snelheid gericht hoeft te zijn, maar dat vertraging, overleg en collectieve wijsheid waardevol kunnen zijn. Ten derde daagt IQ ons uit om technologie en bestuur niet los te zien van ethiek, spiritualiteit en verantwoordelijkheid.
In een tijd van klimaatverandering, sociale fragmentatie en digitale versnelling biedt Inuit Qaujimajatuqangit een alternatief perspectief op wat telt als kennis, hoe we met elkaar omgaan en hoe we de toekomst vormgeven. Misschien is dat wel de belangrijkste les: dat wijsheid vooral voortkomt uit verbondenheid.
Bronnen:
- Amundsen, R. (1908). The Northwest Passage: Being the record of a voyage of exploration of the ship “Gjøa” 1903–1907. Archibald Constable & Co.
- Government of Nunavut. (2022).
- Historisk Museum Oslo. (2024). Uqšuqtuuq: The Collection from Roald Amundsen.
- Tester, F. J., & Irniq, P. (2008). Inuit Qaujimajatuqangit: Social history, politics and the practice of resistance. Arctic, 61(Suppl. 1), 48–61.
- Wenzel, G. W. (2004). From TEK to IQ: Inuit Qaujimajatuqangit and Inuit cultural ecology. Arctic Anthropology, 41(2), 238–250.
