De recente analyse van Wilfred Takken in het NRC, waarin hij VPRO’s Zomergasten bestempelt als een “kijkcijfernachtmerrie”, heeft veel stof doen opwaaien.
Uit de reacties op mijn LinkedIn-post over de dalende kijkcijfers van Zomergasten komt een genuanceerd beeld naar voren. Hoewel sommigen mijn zorg delen over de afnemende aandacht voor diepgaande, kritische reflectie in de samenleving, blijven anderen bij het standpunt dat het probleem niet zozeer bij de samenleving en de kijkers ligt, maar bij het format en de presentatie van het programma zelf. Een beknopte analyse van de reacties:
De verschuiving in het medialandschap
De tijd waarin lineaire televisie het voornaamste medium was, ligt achter ons. Jongeren, maar ook steeds meer volwassenen, consumeren content via platforms zoals YouTube, podcasts en streamingdiensten. Hier vinden ze nog steeds diepgaande interviews en lange gesprekken, wat aangeeft dat er nog altijd behoefte is aan inhoudelijke content. Het probleem lijkt dus niet te liggen bij de lengte of diepgang van Zomergasten, maar eerder bij de manier waarop het programma wordt aangeboden. Lineaire televisie lijkt simpelweg niet meer het juiste medium voor dit soort inhoud.
Kritiek op format en presentatie
Veel kritiek richt zich op de gastkeuze en de presentatie. Het ontbreken van een vaste presentator dit seizoen en de keuze voor gasten die als te onbekend of niet aansprekend worden ervaren, worden vaak genoemd. Daarnaast klinkt de kritiek dat het programma te elitair zou zijn geworden, en daardoor niet meer aansluit bij de belevingswereld van een breder publiek. Suggesties variëren van kortere afleveringen tot een betere mix van bekende en onbekende gasten, en bredere verspreiding over meerdere platforms.
Behoud van diepgang versus ‘vertiktokisering’
Er zijn echter ook veel pleitbezorgers van het behoud van programma’s als Zomergasten. Ze zien het als een baken van diepgang en reflectie in een tijd waarin oppervlakkige content steeds meer de overhand lijkt te krijgen. Deze groep waarschuwt ervoor om niet te veel op kijkcijfers te focussen, omdat dit ten koste zou kunnen gaan van de inhoudelijke kwaliteit. Zij zien het als een noodzakelijke tegenhanger van de ‘vertiktokisering’ van onze samenleving.
De relevantie en diversiteit van de gasten
Een belangrijk punt dat naar voren komt, is de vraag naar de relevantie en diversiteit van de gasten en onderwerpen. Bob de Wit stelt dat het probleem niet alleen ligt bij het format van lange interviews, maar vooral bij de “elitaire en oppervlakkige bubbel” waarin de makers van Zomergasten zich volgens hem bevinden. Hij wijst op een kloof tussen de onderwerpen en gasten die worden gepresenteerd en wat een breder publiek daadwerkelijk interesseert. Dit roept bredere vragen op over de rol van publieke omroepen in het vertegenwoordigen van diverse stemmen in onze samenleving.
Conclusie
De situatie rond Zomergasten is symptomatisch voor grotere verschuivingen in media en maatschappij. Het daagt programmamakers uit om nieuwe wegen te vinden om kwaliteitsinhoud te blijven leveren, terwijl ze zich aanpassen aan veranderende kijkgewoonten en technologische ontwikkelingen. De uitdaging ligt in het vinden van een balans tussen het behouden van de essentie van programma’s als Zomergasten en het aansluiten bij de behoeften en gewoonten van het huidige publiek.
Of Zomergasten de neerwaartse kijkcijfertrend kan doorbreken, zal afhangen van zijn vermogen om relevant te blijven zonder zijn essentie op te offeren. De uitdaging is groot, maar het belang en de waarde van diepgaande, reflectieve content in complexe en onzekere tijden is groter.
Met dank aan de vele reacties waaronder die van Ronald ter Voert, Mark Deuze, Toine van der Heijden, Jan Peter van Doorn, Peter Kentie en Bob de Wit.
10 reacties
De relevantie van Zomergasten voor de samenleving werd gisteravond weer duidelijk aangetoond. De vijfde aflevering van Zomergasten dit seizoen bood een mooi en ontwapenend gesprek tussen presentator Margriet van der Linden en mensenrechtenadvocaat Liesbeth Zegveld.
Zoals gebruikelijk was er veel kritiek op sociale media, vaak afkomstig van anonieme accounts die het programma waarschijnlijk niet eens hebben gezien.
Vandaag verschenen de volgende koppen in de krant:
Welk ander tv-programma krijgt de dag na uitzending zoveel aandacht in de media?
Of zoals Wilfred Takken schreef in NRC: “Lage kijkcijfers of niet, laten we Zomergasten koesteren als het enige programma op de Nederlandse televisie waar de woorden ‘genocide’ en ‘reisvibratortjes’ gebroederlijk naast elkaar kunnen bestaan.”
De Groene Amsterdammer: “Mensenrechtenadvocate Liesbeth Zegveld sprak in Zomergasten vakkundig over ruimte innemen, mogen praten, je verhaal vertellen, over vrouwen, lichaam en intellect. Prachtig opgebouwd, met aandacht en ook humor. Zo’n avond die Zomergasten uniek maakt.”
Bizar ook die reacties op Twitter onder het bericht van De Groene Amsterdammer:
https://x.com/DeGroene/status/1825480062054842845
Volgende week Pierre Bokma!!
Het Vlaamse programma “Alleen Elvis blijft bestaan” werd een aantal keer genoemd als voorbeeld. Het is een populair praatprogramma op de Vlaamse zender Canvas, gepresenteerd door Thomas Vanderveken. Het concept lijkt op dat van Zomergasten, maar er zijn enkele belangrijke verschillen. In “Alleen Elvis blijft bestaan” duurt elke aflevering ongeveer 90 minuten, waarin Vanderveken een diepgaand gesprek voert met één centrale gast. De gast kiest zelf negen beeldfragmenten die hem of haar raken of inspireren, terwijl de redactie drie extra fragmenten selecteert. Deze twaalf fragmenten vormen de basis voor het gesprek, dat live en ongemonteerd wordt uitgezonden.
Het programma bestaat al 10 jaar en heeft in die tijd meer dan 100 boeiende gasten ontvangen uit verschillende domeinen zoals cultuur, wetenschap, sport, politiek en entertainment. Een recent voorbeeld is de aflevering met psychiater Dirk De Wachter, uitgezonden op 27 oktober 2023:
Het was een bijzondere uitzending omdat het de eerste keer in de geschiedenis van het programma was dat een gast voor een tweede keer te gast was. De Wachter, bekend om zijn scherpe analyses van maatschappelijke problemen, blikte terug op de verstreken tijd sinds zijn eerste deelname, zowel professioneel als privé. Hij sprak over uitdagingen zoals zijn kankerdiagnose, maar ook over momenten van groot en klein geluk.
Waar “Zomergasten” worstelt met kijkcijfers en presentatiewisselingen, lijkt “Alleen Elvis blijft bestaan” een stabiele formule te hebben gevonden die aanslaat bij het Vlaamse publiek. Alhoewel, alles is relatief, het programma “Alleen Elvis blijft bestaan” haalt ongeveer de kijkcijfers die Zomergasten dit seizoen heeft.
Weet iemand eigenlijk waar ik de afleveringen van “Alleen Elvis blijft bestaan” kan terugkijken?
In de reacties werden ook een aantal alternatieve platformen genoemd:
Deze platformen positioneren zich vaak als alternatief voor de mainstream media en bieden ruimte aan stemmen en meningen die in reguliere media minder aan bod komen. Ze hebben een kritische houding ten opzichte van de gevestigde orde en bespreken onderwerpen vanuit andere invalshoeken. Tegelijkertijd is er ook kritiek op deze platformen vanwege het verspreiden van desinformatie of het bieden van een podium aan omstreden figuren.
Twee podcasts die werden genoemd in de reacties, zijn de podcasts van Lex Fridman en Joe Rogan, twee van de meest populaire en invloedrijke podcasts ter wereld:
Beide podcasts kenmerken zich door hun lange formaat, vaak met afleveringen van 2-3 uur of langer, waarin diepgaande gesprekken worden gevoerd met experts en bekende persoonlijkheden. Ze hebben een aanzienlijke invloed op het podcastlandschap en trekken miljoenen luisteraars aan die geïnteresseerd zijn in uitgebreide, ongepolijste discussies over een breed scala aan onderwerpen.
The Diary Of A CEO with Steven Bartlett (kortweg DOAC) is ook een populaire podcast die wordt gehost door de Britse ondernemer Steven Bartlett. De podcast begon als een persoonlijk dagboek waarin Bartlett zijn ervaringen als jonge CEO deelde, maar is uitgegroeid tot een serie diepgaande interviews met succesvolle ondernemers, beroemdheden en experts op verschillende gebieden. Het YouTube-kanaal DOAC telt 7,2 miljoen subscribers.
The Rest Is Politics is een populaire Britse politieke podcast die in maart 2022 werd gelanceerd en wordt gehost door Alastair Campbell (voormalig communicatiedirecteur van Tony Blair) en Rory Stewart (voormalig Conservatief parlementslid). Campbell en Stewart bespreken meestal actuele nieuwsonderwerpen en politiek, met een sterke focus op de Britse politiek, maar ook internationale ontwikkelingen. De podcast staat bekend om zijn centristische invalshoek en het motto “disagreeing agreeably” (op een prettige manier van mening verschillen). Het heeft een groot bereik met naar schatting meer dan een miljoen downloads per aflevering. Het YouTube-kanaal The Rest Is Politics telt 264K subscribers.
Kijkcijfers zijn het probleem. Het is belachelijk dat dit systeem ooit geïntroduceerd werd om makers en omroepen op af rekenen. Maar kwaliteit heeft niets met kwantiteit van doen. Als je kwaliteit middels een cijfer probeer uit te drukken dan krijg je ellende.
De uitzending met Zegveld laat echter zien dat het format nog altijd springlevend is. Urenlang klonk haar progressieve geluid en speelde Margriet van der Linden het spel sierlijk met haar mee. Bekeken door een minderheid? Vast en zeker. Maar dat wil nog niet zeggen dat die minderheid daarom minder van invloed is. Ik denk dat het zelfs meer van invloed is dan het stompzinnige gewauwel van de massa want dat zijn we morgen alweer vergeten.
VPRO, recht uw rug, Zomergasten, het is springlevend!
Helemaal met je eens Marco, dank voor je reactie!