Steven Pinker is hoogleraar evolutionaire psychologie aan Harvard en is onder andere bekend van zijn eerdere boeken ‘Ons betere ik’ (2011) en ‘Verlichting nu’ (2018). In zijn nieuwste boek ‘Rationaliteit‘ legt Pinker de belangrijkste instrumenten voor rationeel denken uit, leidt de lezer door de basisprincipes van logica, kritisch denken, waarschijnlijkheid, correlatie en causaliteit, en helpt ons om alleen en met anderen rationele keuzes te maken. Redelijkheid is de belangrijkste troef waarover burgers en bestuurders beschikken aldus Pinker.
Pinker hanteert de gangbare definitie van rationaliteit als ‘het vermogen om kennis te gebruiken om doelen te bereiken’. Als je handelt op basis van onjuiste aannames ben je irrationeel, en wanneer je bepaalde doelen hebt maar de middelen niet gebruikt om die doelen te bereiken, eveneens.
Pinker is volgens Fleur Jongepier in Trouw ouderwets in die zin dat hij rationaliteit koppelt aan logisch en kritisch denken en sterk loskoppelt van dingen als emoties of partijdigheid. Negen van de elf hoofdstukken gaan inderdaad over onderwerpen als (deductieve) logica, correlatie versus causaliteit, drogredeneringen, kansberekening, statistiek, speltheorie, enzovoorts. Pinker is goed met voorbeelden en maakt taaie materie behapbaar. Maar ik ben het eens met Jongepier dat de grotere vragen over rationaliteit onvoldoende aan bod komen. Denk daarbij aan hoe om te gaan met mensen die geloven dat de aarde plat is, dat 9/11 een inside job was of dat Hillary Clinton vanuit een pizzeria een pedofielennetwerk aanstuurde. Zijn deze mensen irrationeel? Hoe precies? En wat valt eraan te doen, hoe kunnen we hen van gedachten laten veranderen of voorkomen dat anderen in dezelfde rabbit holes terechtkomen?
Steven Pinker heeft een prima basisboek geschreven over rationaliteit, maar geeft geen antwoord op de grote vragen van deze tijd. Daarvoor kun je beter de interviews lezen of bekijken die Pinker heeft gegeven ter promotie van zijn boek zoals de interviews voor de Morgen, NRC en de Volkskrant of het hierboven weergegeven videointerview voor Channel 4 News.
2 reacties
Eén van de vele voorbeelden die mij aansprak in het boek, is hoe de San-jagers op basis van logica hun prooi vangen. De documentaire The Great Dance: A Hunter’s Story over de San-jagers en verzamelaars staat alvast op mijn lijst:
Hoe kwalificeer je (en ga je om met) mensen die er andere feiten , de befaamde alternative facts, op nahouden? Het principe en proces kan hetzelfde zijn, maar de uitkomst bij andere input heel anders. Is de denker dan irrationeel? Of is het de input en context die zorgt voor een rationaliteit die toch irrationeel overkomt? Onze digitale overvloed en tegelijk neiging tot bubbelvorming en afgesloten tribes, kunnen daarmee van rationaliteit irrationeel handelen veroorzaken. Of denk ik dan verkeerd?