• Naar schatting 20 procent van de burgers komt ‘klem te zitten’ door problemen bij uitvoeringsorganisaties, ‘sommigen zelfs heel ernstig’. Deze burgers kunnen niet goed uit de voeten met wetten en regels.
• Hoe komt dat? De Tweede Kamer, ministeries en de uitvoeringsorganisaties werken ‘niet goed samen’, er is weinig contact en er is ’te weinig onderling vertrouwen en te weinig interesse ín en kennis ván elkaars werkzaamheden’.
• Hierdoor ‘raakt de burger uit beeld’. De commissie ziet ‘steeds complexere wet-en regelgeving die geen rekening houdt met wat burgers aankunnen’.
• Als het misgaat bij bijvoorbeeld de Belastingdienst, dan komen signalen zelden bij de ambtelijke top terecht. Gebeurt dat een hoogst enkele keer wel, ‘dan delen ambtenaren ze niet altijd met de Kamer, omdat de bewindspersoon erdoor in problemen kan komen.’
• Ministeries informeren de Kamer ‘niet altijd volledig en tijdig’. Wordt er een keer wél wat naar de Kamer gestuurd, dan ontstaat er ‘vergroening’. Ambtenaren schilderen informatie positiever af dan feitelijk juist is.
• Uitvoeringsorganisaties moeten totaal verschillende dingen doen. Én efficiënt werken, én ‘de menselijke maat’ bewaken. Burgers helpen, maar ook streng optreden tegen fraudeurs. ‘Sturing vanuit politiek of kabinet ontbreekt.’
• De commissie ziet een ‘incidentregelreflex’: een gerichtheid bij pers en politiek op incidenten. Na ieder incident eist de Kamer harde maatregelen. Die ‘strengere en vaak nóg complexere regels’ leiden ertoe dat uitvoeringsorganisaties nog geslotener worden.

Kortom, we hebben een serieuze uitdaging als het gaat om uitvoeringsorganiaties!

Mijn stelling is dat het huidige paradigma van uitvoeringsorganisaties niet lang meer houdbaar is. De samenleving is te complex en onvoorspelbaar om alles vast te leggen in vaste processen en structuren. Met steeds minder mensen moeten er steeds meer zaken worden behandeld. Digitale technologie lijkt daarvoor de oplossing, maar blijkt in de praktijk vaak de oorzaak van het probleem. En dat heeft vooral te maken met het feit dat veel organisaties bezig zijn met het digitaliseren van bestaande processen en structuren (optimaliseren of incrementele innovatie). Dat gaat in de meeste gevallen goed, maar in voorkomende gevallen dus ook fout. En omdat processen en structuren steeds meer zijn vastgelegd in ICT-systemen, is het risico op een ‘computer says no‘ steeds groter!

Er is een paradigma verschuiving nodig waarbij we niet van binnen naar buiten blijven denken en werken, daarvoor is de samenleving te complex en onvoorspelbaar. We moeten meer van buiten naar binnen gaan denken en werken. Reageren op wat er nu speelt in de samenleving en niet op basis van beleid en systemen van gisteren. Dat betekent een verschuiving van langdurige beleidscycli naar kort-cyclischer werken waarbij we continue meten en vooral ook leren. Noem het datagedreven werken, ik zou het mensgedreven werken willen noemen. Om dit te realiseren kunnen we niet meer zonder digitale technologie. Niet om bestaande processen en structuren te digitaliseren, maar vooral om een andere manier van denken en werken te faciliteren. Deze radicale innovatie noemen we ook wel digitale transformatie, alhoewel ik het liever een mentale transformatie noem in een digitale netwerksamenleving. Het vraagt van ons allemaal een mindshift in denken en werken. Die verandering is niet eenvoudig en zal zeker nog een generatie duren, maar we moeten er wel vandaag mee aan de slag!

Het verschil tussen digitaliseren en digitale transformatie lijkt de blinde vlek in het onderzoeksrapport maar ook in veel discussies over en door uitvoeringsorganisaties. Ja, digitale technologie is vaak de oorzaak, maar kan ook de oplossing zijn van het probleem. Dank Bert de Boer voor de interessante discussie vanmorgen op Twitter!