Uiteraard goed dat de overheid hiervoor aandacht heeft. De digitalisering van de samenleving zou wat mij betreft, naast de klimaatcrisis, bovenaan elke bestuurlijke agenda moeten staan. De vraag is alleen, wat wil Knops nu precies bereiken en binnen welke termijn? Wie moeten er allemaal mee doen en op welk niveau? Welke capaciteit is daarvoor nodig en beschikbaar?

Hoeveel laaggeletterden en digibeten telt Nederland?

Knops stelt in zijn brief dat er rond de 2,5 miljoen Nederlanders zijn die het moeilijk vinden om te werken met digitale apparaten, zoals een computer, smartphone of tablet. Verder stelt hij dat er 1,2 miljoen Nederlanders zijn die nog nooit internet hebben gebruikt. Daarbij gaat hij uit van de rapporten ‘Aanpak van laaggeletterdheid‘ en ‘ICT-vaardigheden van Nederlanders‘ die in 2016 zijn uitgebracht door resp. de Algemene Rekenkamer en het CBS.

Eerlijk gezegd denk ik dat Knops verwijst naar het aantal laaggeletterden dat in Nederland al jaren op 2,5 miljoen wordt geschat. De vraag is of laaggeletterden ook achterblijvers zijn in de digitale wereld (pdf). Ik stelde deze vraag ook op Twitter en kreeg daarop verschillende reacties:

Iemand enig idee waar Knops (BZK) de 2,5 miloen Nederlanders vandaan haalt die het blijkbaar moeilijk vinden om te werken met digitale apparaten? Of stelt hij dit nu gelijk aan laaggeletterdheid? https://t.co/YxaZbgrXDq

— Marco Derksen (@marcoderksen) December 18, 2018

Volgens Alexander van Deursen en Jan van Dijk (Universiteit Twente) is er zeker een verband tussen de mate van geletterdheid en het gebruik van internet. Als men digibeet is, heeft men een verhoogd risico om laaggeletterd te zijn. Maar laaggeletterden zijn niet per se digibeet. Althans, dat stellen ze in een trendrapport uit 2012 (pdf).

In het rapport ‘Mensen die een zetje kunnen gebruiken‘ (pdf) vinden we een aardig overzicht van de verdeling van laaggeletterden en digibeten.

Laten we stellen dat er minimaal tussen de 1,9 en 2,5 miljoen Nederlanders zijn die onvoldoende digitaal vaardig zijn. Waarschijnlijk ligt dit aantal hoger, afhankelijk van de criteria die we stellen aan de minimale gewenste digitale vaardigheid.

Wat is de minimale gewenste digitale vaardigheid?

In 2014 verwees ik al eens naar het onderzoek van Alexander van Deursen en Jan van Dijk waarin ik de vraag stelde hoe digitaal vaardig we eigenlijk zijn in Nederland. Op basis van de verschillende onderzoeken schat ik dat 25-40% van de Nederlandse bevolking onvoldoende digitaal vaardig is. Daarbij ga ik dan uit van het hoogste niveau, ie de strategische vaardigheden. Vraag is echter, wat is het minimale gewenste niveau?

Mijn stelling zou zijn dat alle Nederlanders in ieder geval gebruik moeten kunnen maken van de digitale diensten van de overheid. Maar welke vaardigheden vraagt dat? Wie heeft daar onderzoek naar gedaan?

De overheid gaat er volgens sommigen te makkelijk vanuit dat alle burgers digitaal vaardig zijn. Ook laat de overheid burgers te veel bungelen als er fouten in digitale systemen worden gemaakt. Dat schreef de Nationale Ombudsman in Hoezo MijnOverheid?, een kritisch rapport uit 2017 over de digitale dienstverlening van de overheid.

Alhoewel in het rapport wel een analyse is gedaan naar de activatie en het gebruik van MijnOverheid, wordt niet helemaal duidelijk hoeveel Nederlanders nu onvoldoende digitale vaardigheden hebben om het uberhaupt te gebruiken. Maar als ik de brief van Knops goed heb gelezen, dan wordt er in 2019 eerst nog een nul-meting gedaan voordat de interventies mbt digitale inclusie worden uitgevoerd. Ben uiteraard benieuwd naar deze resultaten!

Beschikbare capaciteit voor het programma Digitale Inclusie

Uit de brief van Knops blijkt verder dat meerdere ministeries (EZK, J&V, OCW, SZW en VWS) trekkers zijn van diverse onderdelen van het programma Digitale Inclusies. Daarbij wordt samengewerkt met gemeenten en provincies. Het programma bestaat dus uit activiteiten vanuit de hele overheid en uit activiteiten vanuit een sector van de overheid. Bijvoorbeeld de sector zorg of onderwijs. Interessant is om te kijken welk budget daarvoor beschikbaar is. De activiteiten vanuit een sector worden betaald met het geld van ministeries en andere overheden. De kosten van activiteiten vanuit de hele overheid betaalt BZK. Hieronder staan de kosten van deze ‘algemene activiteiten’ voor alle Nederlanders met daarbij een schatting van de hoogte van de uitgaven.

Het is niet duidelijk hoeveel budget de verschillende ministeries, gemeenten en provincies hebben voor de specifieke activiteiten, maar voor de algemene activiteiten is dus per jaar zo’n 5,6 miljoen euro beschikbaar als ik het goed begrijp. Oftewel, als we uitgaan van 2,5 miljoen Nederlanders die een achterstand hebben op het gebied van digitale vaardigheden zoals Knops stelt, een bedrag van iets meer dan 2 euro per Nederlander?

Wanneer wordt er nu eens iemand wakker in Den Haag?