Ter voorbereiding op mijn bijdrage aan het Nationale Bibliotheekcongres heb ik mij uiteraard verdiept in bestaande innovaties in de openbare bibliotheken. Via websites als innovatiebieb.nl, biebtobieb.nl en Route2020 kom ik op prachtige voorbeelden zoals:

• KennisCloud, een regionale online kennis- en communityhub opgezet door Cubiss en de 19 Brabantse basisbibliotheken (samen de Brabantse Netwerkbibliotheek).
• Of de Kennismakerij, een proeftuinbibliotheek van Bibliotheek Midden-Brabant in de Tilburgse Spoorzone waar het vooral draait om kennis en verhalen uit de stad, en waar programmamakers samenwerken met maatschappelijke partners en kennisinstellingen.
• Interessant is ook de innovatiestrategie en aanpak van de nieuwe bibliotheek in Almere waar wordt geexperimenteerd met kleinschalige pilots zoals Idea Hunt en Biblyo.
• Leen een Fries van Bibliotheekservice Fryslân is een prachtig initiatief voor het delen van kennis en activiteiten aangeboden door mensen in Friesland. In het kader van Leeuwarden Culturele Hoofdstad van Europa, biedt het platform (internationale) toeristen de mogelijkheid om meer te leren over Friesland (zie ook Guardian).
• Stadsambassade Alkmaar is een community waarbij Alkmaarders van elkaar leren en gezamenlijk bouwen aan een duurzame, zelfvoorzienende en sociale stad. De actieve kern van de community bestaat uit een groep van enthousiaste Alkmaarders waarbij het wordt gefaciliteerd door de Bibliotheek Kennemerwaard.
• Met Dalfsen Doet verzorgt Bibliotheek Dalfsen een deel van de lokale nieuws-voorziening dat steeds meer wegvalt in kleine gemeenten.

En zo zijn er nog veel meer mooie voorbeelden te noemen van innovaties in de bibliotheek-wereld. Mocht je nog suggesties hebben voor innovaties die we echt even moeten bekijken, laat het dan weten via de reacties hieronder!

Ambitie en enthousiasme
Wat mij is opgevallen bij het bestuderen van de bibliotheekinnovaties is het enorme enthousiasme waarmee de mensen uit de bibliotheekwereld werken aan hun ideeen. Daar kan menig bedrijf nog wat van leren. Verder de focus van de innovaties op het maatschappelijk belang. De meeste innovaties dragen bij aan de gewenste verschuiving van de ‘klassieke bibliotheek’ naar de ‘maatschappelijke bibliotheek’. De visie van commissie Cohen lijkt daarmee goed opgepakt.

Toch ook enkele kritische kanttekeningen. En ik weet, het is makkelijk oordelen als buitenstaander maar beschouw ze maar als goedbedoelde adviezen van iemand die de bibliotheekwereld een warm hart toedraagt.

Techniek en design
Als eerste de gebruikerservaring van veel applicaties die ik voorbij heb zien komen. Dat kan en moet beter, zeker als je wil dat de applicaties grootschalig worden gebruikt. Vergeet niet dat we als klant steeds meer gewend zijn om zelf het kanaal te kiezen en dat we ook in ieder kanaal herkend worden en niet telkens onszelf opnieuw kenbaar moeten maken. Of dat nu via de website is, via de mobiele app of via de balie. De manier waarop bedrijven als Amazon, Booking.com, Spotify of KLM ons bedienen wordt steeds meer de norm. En natuurlijk snapt iedereen dat een lokale bibliotheek niet de budgetten en capaciteit heeft van een Google, maar dat wil niet zeggen dat er geen aandacht moet zijn voor vormgeving en gebruikersvriendelijkheid. Bovendien pleit dit om als lokale bibliotheken veel meer samen te werken. Waarom zouden de lokale bibliotheken samen niet het niveau kunnen halen van de grote spelers? Als AH, NOS of een kleine speler als sprs.me het kunnen, dan moeten de bibliotheken dat samen zeker ook kunnen!

Samenwerking
Over samenwerking gesproken, dat is een tweede kanttekening die ik wil plaatsen. Samenwerking tussen bibliotheken, maar zeker ook de samenwerking met derden is één van de kritische succesfactoren voor innovatie blijkt uit diverse onderzoeken. Vaak kan het ook heel verfrissend zijn om eens buiten je eigen sector te kijken. Om van elkaar te leren en om te komen tot slimme samenwerkingen. Een mooi voorbeeld daarvan vond ik de studiereis naar de UK afgelopen jaar. Een studiereis met directies van openbare bibliotheken, SPN, landelijke bibliotheekorganisaties en enkele buitenstaanders die mochten meekijken en daarop hun reflectie gaven. Helaas zijn dat uitzonderingen en is de ervaring die ik heb met de bibliotheekwereld vooralsnog dat veel lokale bibliotheken liever hun eigen koers varen en niet openstaan voor landelijke samenwerking, laat staan met buitenstaanders.

Een typerend voorbeeld hiervan is de reactie van een bibliotheekmedewerker op mijn eerdere blog waarin ik de vraag stel wat bibliotheken zouden kunnen leren van Amazon. Wat zijn reactie overigens interessant maakt is dat hij ‘dit soort denken’ als reden ziet waarom diensten als WelkBoek de nek worden omgedraaid. Is dit uit angst voor buitenstaanders? Angst voor het onbekende?

Acties
Het is goed dat er veel ruimte is om te experimenteren in de bibliotheekwereld, maar uiteindelijk moeten de experimenten ook leiden tot een volgende stap. Op regionaal of landelijk niveau bijvoorbeeld. Te beginnen met het onderling delen van kennis en ervaringen. Daarvoor zou je verwachten dat er één plek is waar al deze initiatieven bij elkaar komen, en waar de betrokkenen uit de bibliotheekwereld gezamenlijk komen tot verbeteringen en keuzes welke initiatieven moeten worden gestopt en welke kunnen doorgaan. Ik noemde al eerder dat ik in mijn zoektocht op websites ben uitgekomen als innovatiebieb.nl, biebtobieb.nl en Route2020. En wellicht zijn er nog wel meer? Heeft iemand hier nog het overzicht en wie neemt nu welke beslissingen? Ik begrijp dat de bibliotheken een bepaalde zelfstandigheid moeten behouden, maar juist op dit vlak zou je de krachten veel meer kunnen en moeten bundelen. De visie vanuit de commissie Cohen is duidelijk, maar de strategie en uitvoering vraagt om acties. Dit vraagt om (gedeeld) leiderschap!

Mensen
En daarmee kom ik op misschien wel de belangrijkste succesfactor voor de digitale transformatie van de bibliotheek, en dat zijn de mensen. Van bibliothecarissen tot bestuurders. Hebben die de juiste mindset en vaardigheden om te willen en kunnen veranderen van ‘klassieke bibliotheek’ naar de ‘maatschappelijke bibliotheek’?

Het is een beetje ongelukkig gekozen term, maar we hebben het dan over de 21e eeuwse vaardigheden van de bibliotheekmedewerkers. En als we ons dan realiseren dat bibliothecarissen de meest vergrijsde beroepsgroep van Nederland is, dan ligt hier een grote uitdaging. Enerzijds om de huidige bibliotheekmedewerkers mee te nemen in de nieuwe ontwikkelingen (van digitale applicaties tot meer samenwerken met derden en communitymanagement) en anderzijds om jonge mensen enthousiast te krijgen om te komen werken voor de bibliotheek. Dit vraagt van bestuurders een visie op de toekomst, dit vraagt leiderschap op strategie en uitvoering en dit vraagt vooral ook leiderschap op het geven van ruimte en vertrouwen aan medewerkers om de juiste stappen te kunnen zetten.

Voor wie mijn eerdere blogs heeft gelezen over digitale transformatie zal inmiddels de vier strategische elementen die nodig zijn om digitaal te transformeren hebben herkend: People, Actions, Collaboration en Technology (PACT) of in het Nederlands: Mensen, Acties, Samenwerking en Technologie (MAST). Uit een wereldwijd onderzoek van Fujitsu blijkt dat dat succesvolle digitale transformaties om veel meer gaat dan enkel technologie. Sterker nog, onderzoek na onderzoek toont aan dat het succes voor een groot deel afhankelijk is van menselijke aspecten (mensen, acties en samenwerking). En dat zal ook voor de digitale transformatie van de bibliotheek niet anders zijn!